شکایت از کارفرما بدون قرارداد چگونه انجام می‌شود؟
یکی از نگران‌کننده‌ترین سناریوها برای هر کارمندی، تضییع حقوق در شرایطی است که هیچ قرارداد کتبی و امضاشده‌ای در دست ندارد. کارمندی را تصور کنید که ماه‌ها با تعهد کار کرده، اما در مواجهه با عدم پرداخت حقوق، حق بیمه یا اخراج ناگهانی، به دلیل نداشتن یک برگه کاغذ به نام «قرارداد»، احساس بی‌دفاعی می‌کند. سوال اصلی که در ذهن این افراد شکل می‌گیرد این است: آیا بدون داشتن قرارداد کتبی، راهی برای شکایت و احقاق حق وجود دارد؟ پاسخ قاطع و امیدبخش قانون کار به این سوال، بله، قطعا وجود دارد. این مقاله، راهنمای جامع و گام‌به‌گام شماست تا فرایند شکایت از کارفرما بدون قرارداد را با تمام جزئیات بیاموزید.
امکان‌پذیری شکایت بدون قرارداد
بسیاری از کارکنان تصور می‌کنند که عدم وجود قرارداد کتبی به معنای عدم وجود هرگونه حق و حقوق قانونی است. این یک باور کاملا اشتباه است. ستون فقرات حمایت از شما، درک صحیح از قوانین کار کشور است.
بر اساس ماده ۷ قانون کار، قرارداد کار می‌تواند به صورت «کتبی» یا «شفاهی» منعقد شود. این یعنی که یک توافق شفاهی بین شما و کارفرما برای انجام کار در قبال دریافت مزد، از نظر قانونی یک قرارداد کار کاملا معتبر و الزام‌آور است. در واقع، این وظیفه کارفرماست که قرارداد را به صورت کتبی تنظیم کند و عدم انجام این کار، تخلف کارفرما محسوب می‌شود، نه نقص یا کوتاهی از جانب شما.
آنچه برای مراجع حل اختلاف اداره کار اهمیت دارد، اثبات وجود یک «رابطه کارگری و کارفرمایی» است، نه صرفا ارائه یک سند مکتوب. این رابطه با وجود دو عنصر کلیدی تعریف می‌شود:
۱. تبعیت: یعنی شما کاری را تحت دستور و نظارت کارفرما انجام می‌دادید.
۲. دریافت مزد: در ازای کار خود به صورت منظم حقوق یا دستمزد دریافت می‌کرده‌اید.
اگر این دو شرط برقرار باشد، شما از نظر قانون «کارگر» محسوب شده و مشمول تمام حمایت‌های قانون کار خواهید بود. در چنین شرایطی، بار اثبات عدم وجود رابطه کاری، در بسیاری از موارد بر دوش کارفرماست.
مراحل شکایت از کارفرما بدون قرارداد
فرآیند شکایت امروزه به صورت الکترونیکی و ساختاریافته انجام می‌شود. برای پیگیری حقوق خود، این گام‌ها را به ترتیب دنبال کنید:
- جمع‌آوری مدارک و شواهد: قبل از هر اقدامی، تمام مستنداتی که می‌تواند رابطه کاری شما را اثبات کند، جمع‌آوری کنید. این مهم‌ترین مرحله برای موفقیت شماست.
- ثبت‌نام در سامانه جامع روابط کار: اولین قدم رسمی، مراجعه به سامانه جامع روابط کار و ثبت‌نام است. پس از آن باید با مراجعه حضوری به یکی از دفاتر پیشخوان دولت، احراز هویت شوید تا نام کاربری و رمز عبور خود را دریافت کنید.
- ثبت دادخواست آنلاین: پس از احراز هویت، وارد سامانه شده و دادخواست خود را ثبت می‌کنید. در این مرحله باید مشخصات کارفرما و شرح دقیق خواسته‌های خود (مانند حقوق معوقه، عیدی، سنوات، بازگشت به کار و…) را وارد کنید.
- جلسه هیئت تشخیص (مرحله سازش و رسیدگی): پس از ثبت دادخواست، زمانی برای اولین جلسه رسیدگی در «هیئت تشخیص» اداره کار تعیین می‌شود. این جلسه معمولاً با هدف ایجاد صلح و سازش بین طرفین آغاز می‌شود. اگر توافقی حاصل نشد، هیئت وارد مرحله رسیدگی شده و با بررسی مدارک، رأی خود را صادر می‌کند.
- مرحله هیئت حل اختلاف (مرحله تجدیدنظر): در صورتی که هر یک از طرفین به رای صادر شده توسط هیئت تشخیص اعتراض داشته باشند، می‌توانند درخواست تجدیدنظر کنند. پرونده در این مرحله به «هیئت حل اختلاف» ارجاع داده شده و رای این هیئت، رای نهایی و قطعی خواهد بود.
مدارک لازم برای اثبات رابطه کاری
در نبود قرارداد کتبی، قدرت شما در ارائه مدارک و شواهدی است که نشان‌دهنده حضور و فعالیت شما در آن مجموعه باشد. سعی کنید حداقل چند مورد از موارد زیر را آماده کنید:
- پرینت حساب بانکی: قوی‌ترین مدرک؛ پرینت حسابی که حقوق به آن واریز می‌شده و پرداخت‌های منظم از سوی کارفرما را نشان می‌دهد.
- لیست بیمه تامین اجتماعی: حتی یک ماه رد شدن نام شما در لیست بیمه، سندی قطعی برای اثبات رابطه کاری است.
- شهادت شهود: شهادت همکاران، مشتریان یا حتی نگهبان ساختمان که می‌توانند تأیید کنند شما در آن محل مشغول به کار بوده‌اید.
- مستندات ارتباطی: اسکرین‌شات از گفتگوها در پیام‌رسان‌ها یا ایمیل‌هایی که حاوی دستورات کاری، گزارش کار، یا صحبت درباره حقوق هستند.
- مدارک حضور و غیاب: کارت ساعت‌زنی، لیست‌های ورود و خروج یا هر سندی که نشان‌دهنده حضور منظم شما در محل کار باشد.
- عکس و فیلم از محیط کار: تصاویری از شما در محیط کار، در کنار همکاران یا در رویدادهای شرکتی.
- اسناد داخلی شرکت: هر فرمی که با نام شما ثبت شده باشد، مانند فرم مرخصی، فاکتور، یا رسید انبار.
نکات مهم و توصیه‌های شکایت بدون قرارداد
برای طی کردن این مسیر به بهترین شکل، این نکات را مد نظر داشته باشید:
- حفظ آرامش و اقدام قانونی: از هرگونه درگیری لفظی یا اقدام احساسی پرهیز کنید. موثرترین راه برای رسیدن به حقوقتان، پیگیری از طریق مراجع قانونی است.
- سرعت عمل در جمع‌آوری مدارک: تا زمانی که هنوز با همکاران سابق در ارتباط هستید، شواهد خود را جمع‌آوری کنید.
- دقت در تنظیم دادخواست: تمام خواسته‌های قانونی خود را (حقوق معوقه، سنوات، عیدی، حق بیمه و…) به صورت شفاف و دقیق در دادخواست اولیه خود مطرح کنید.
- کمک گرفتن از متخصصین: فرآیندهای اداره کار دارای پیچیدگی‌های حقوقی است. استفاده از خدمات مشاوره حقوقی اداره کار و شکایت از کارفرما می‌تواند شانس موفقیت شما را به شدت افزایش داده و از اشتباهات احتمالی جلوگیری کند.
- حضور فعال و منظم در جلسات: حضور به موقع در جلسات هیئت تشخیص و حل اختلاف، نشانه جدیت شما در پیگیری حقوقتان است.
جمع‌بندی
اگر نگران احقاق حق خود در یک رابطه کارمندی – کارفرمایی هستید، راهنمای بالا کمک زیادی به شما می‌کند. همچنین نگرانی از نداشتن قرارداد کتبی در کار را هم باید کنار بگذارید. مهم‌ترین نکته‌ای که باید به خاطر بسپارید این است: قانون کار حامی شماست. عدم وجود قرارداد کتبی، یک تخلف از سوی کارفرماست و به هیچ عنوان حقوق قانونی شما را از بین نمی‌برد.
یک توافق شفاهی نیز از نظر قانون معتبر است و کلید موفقیت در یک پرونده شکایت از کارفرما بدون قرارداد، توانایی شما در «اثبات وجود رابطه کاری» از طریق مدارک و شواهد مستدل خواهد بود. با حفظ آرامش، جمع‌آوری دقیق مستندات و پیگیری قانونی، می‌توانید با قدرت از حقوق خود دفاع کنید.
در شرکت پارسه پرداز نیک دانش، ما با تنظیم قراردادهای کاری دقیق و قانونی برای نیروی کار، همواره تلاش می‌کنیم تا با ایجاد شفافیت از ابتدای رابطه کاری، از بروز چنین اختلافاتی جلوگیری کنیم. زیرا معتقدیم یک شروع شفاف، ضامن رضایت بلندمدت و حفظ کرامت انسانی برای کارفرما و کارمند است.
- سوالات متداول:
- آیا کارفرما می‌تواند به دلیل نداشتن قرارداد کتبی، من را بیمه نکند؟
خیر. طبق ماده ۱۴۸ قانون کار، کارفرمایان موظفند کارگران خود را از روز اول شروع به کار نزد سازمان تامین اجتماعی بیمه کنند. نوع قرارداد (کتبی یا شفاهی) هیچ تاثیری بر این تکلیف قانونی ندارد.
- مهلت قانونی برای شکایت از کارفرما پس از ترک کار چقدر است؟
برای طرح دعاوی مربوط به حقوق و مزایا (مانند سنوات)، بهتر است در اسرع وقت و ترجیحاً ظرف مدت یک سال پس از پایان رابطه کاری، شکایت خود را در اداره کار ثبت نمایید.
- آیا برای شکایت در اداره کار حتما نیاز به وکیل دارم؟
خیر، داشتن وکیل اجباری نیست و می‌توانید شخصا مراحل را پیگیری کنید. با این حال، استفاده از مشاوره یا وکالت یک متخصص حقوق کار می‌تواند شانس موفقیت شما را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
- اگر کارفرما ادعا کند که من پیمانکار یا فریلنسر بوده‌ام، چه باید بکنم؟
شما باید با ارائه مدارک، دو عنصر کلیدی یک رابطه کارگری را اثبات کنید: ۱. دریافت مزد منظم (نه بر اساس پروژه) و ۲. تبعیت (کار کردن تحت دستور و نظارت کارفرما). هیئت‌های رسیدگی با بررسی شواهد، ماهیت واقعی رابطه شما را تشخیص خواهند داد.
- آیا در صورت نداشتن قرارداد کتبی، سنوات و مزایای پایان کار به من تعلق می‌گیرد؟
بله، قطعاً. حق سنوات، عیدی، پاداش و حقوق مرخصی‌های استفاده نشده از جمله حقوق قانونی هر کارگری است و نوع قرارداد (کتبی یا شفاهی) هیچ تاثیری بر این موارد ندارد. به محض اینکه رابطه کارگری شما در هیئت تشخیص اثبات شود، کارفرما موظف است تمام این مزایا را بر اساس دوره اشتغال و طبق فرمول‌های قانونی محاسبه و به شما پرداخت کند.
