کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۵۲ قانون کار که با محوریت کاهش ساعات کار است که مقرر کرده در کارهای سخت و زیان آور ساعات کار نباید از ۳۶ ساعت درهفته تجاوز نماید درحالی که در کارهای عادی ساعات کار ۴۴ ساعت در هفته است. در ماده ۶۱ قانون کار ارجاع کار اضافی در کارهای سخت و زیان آور ممنوع شده است.
آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور
تصویب‌نامه شماره ۱۵۳۶۵/ت۳۶۰۰۵هـ مورخ ۵/۲/۱۳۸۶ هیئت وزیران
آیین نامه اجرایی بند (۵) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱- مصوب ۱۳۸۰- موضوع: مشاغل سخت و زیان آور
معاونت حقوقی ریاست جمهوری
هیئت وزیران در جلسه مورخ ۲۶ /۱۲ /۱۳۸۵ بنا به پیشنهاد مشترک شماره ۷۷۱۹۷ مورخ ۲۸ /۶ /۱۳۸۵ وزارتخانه های کار و امور اجتماعی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان تأمین اجتماعی و به استناد بند (۵) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱- مصوب ۱۳۸۰- آیین نامه اجرایی بند یادشده را به شرح زیر تصویب نمود:
ماده ۱- کارهای سخت و زیان آور کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی، بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و در اثر اشتغال بیمه شده تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیتهای طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد می شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن باشد. مشاغل سخت و زیان آور موضوع این ماده به دو گروه تقسیم می شوند:
الف- مشاغلی که صفت سخت و زیان آوری با ماهیت شغلی وابستگی دارد اما می توان با بکارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی مناسب توسط کارفرما سختی و زیان آوری آنها را حذف نمود.
ب- مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان آور بوده و با بکارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی توسط کارفرما، صفت سخت و زیان آوری آنها کاهش یافته ولی کماکان سخت و زیان آوری آنها حفظ می گردد.
تبصره- مشمولین قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور -مصوب ۱۳۶۷- و اصلاحات بعدی آن و همچنین مشمولین قانون حفاظت در برابر اشعه -مصوب ۱۳۶۸- تابع قوانین و مقررات مربوط خواهند بود.
ماده ۲- تعیین سخت و زیان آور بودن مشاغل موضوع ماده (۱) و نوع آن گروه «الف» و گروه «ب» حسب درخواست کارگر، کارفرما، تشکلها، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار توسط کارشناسان بهداشت حرفه ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت کار و امور اجتماعی و با تأیید توسط کمیته های بدوی و تجدیدنظر استانی موضوع این آیین نامه انجام می گیرد.
تبصره- در موارد مشمول بند «الف» ماده (۱) این آیین نامه که استاندارد حدود تماس شغلی عوامل بیماری زا و سخت و زیان آور وجود دارد اتخاذ تصمیم قطعی در کمیته ها مستلزم اندازه گیری و اظهارنظر کارشناسان بهداشت حرفه ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا سایر مراکز دارای مجوز از وزارتخانه یادشده است.
ماده ۳- کارفرمایان کارگاههای دایر که از تاریخ تصویب این آیین نامه تمام یا برخی از مشاغل آنها در کمیته های بدوی و تجدیدنظر استانی یا شورای عالی حفاظت فنی، سخت و زیان آور شناخته شده یا می شود مکلفند ظرف دو سال از تاریخ ابلاغ تصمیم قطعی کمیته یا شورا حسب مورد نسبت به ایمن سازی عوامل و شرایط محیط کار مطابق حد مجاز و استانداردهای مشخص شده در قانون کار و آیین نامه های مربوط (مصوب شورای عالی حفاظت فنی) و سایر قوانین موضوعه در این زمینه اقدام و صفت سخت و زیان آوری مشاغل موضوع بند «الف» ماده (۱) را حذف و نتیجه را کتباَ به کمیته بدوی موضوع ماده (۸) این آیین نامه برای بررسی و تأیید گزارش نمایند.
تبصره- وزارتخانه های کار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلفند کارگاههایی که مشاغل آنها سخت و زیان آور شناخته شده است و یا طبق این آیین نامه سخت و زیان آور تعیین می گردد پس از گذشت مهلت مقرر در این ماده بازدید و نتیجه را کتباً به کمیته بدوی استان گزارش نمایند.
ماده ۴- کارفرمایان مکلفند شاغلین در کارهای سخت و زیان آور را حداقل سالی یکبار به منظور آگاهی از روند سلامتی و تشخیص بهنگام بیماری و پیشگیری از فرسایش جسمی و روحی آنان توسط مراکز بهداشتی و درمانی مورد معاینه قرار داده و نتیجه را در پرونده های مربوط ضبط و یک نسخه از آن را به سازمان تأمین اجتماعی ارایه نمایند.
تبصره ۱- تغییر شغل بیمه شده که در معرض فرسایش جسمی و روحی ناشی از اشتغال در کارهای سخت و زیان آور باشد بر اساس مقررات پیش بینی شده در قانون کار صورت می گیرد.
تبصره ۲- معاینات قبل از استخدام طبق ماده (۹۰) قانون تأمین اجتماعی -مصوب ۱۳۵۴- انجام می گیرد.
تبصره ۳- در صورت عدم انجام تکالیف مقرر در بند (۲) جزء «الف» ماده واحده قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶)، مصوب ۱۳۷۱- مصوب ۱۳۸۰، سازمان تأمین اجتماعی ضمن انجام تعهدات قانونی نسبت به بیمه شده هزینه های وارده را مطابق ماده (۹۰) قانون تأمین اجتماعی از کارفرمای مربوطه وصول خواهد نمود.
ماده ۵- به استناد تبصره (۱) ماده (۹۶) قانون کار مقررات و ضوابط انجام معاینات پزشکی موضوع ماده (۴) این آیین نامه اعم از قبل از استخدام و ادواری اختصاصی و هرگونه معاینه پزشکی دیگر در این ارتباط مطابق با دستورالعمل و آیین نامه های جاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواهد بود.
تبصره- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است تمهیدات لازم برای اعلام نتایج معاینات موضوع این ماده را متناسب با شرح وظایف سازمانهای ذی ربط بعمل آورد.
ماده ۶- کمیته بدوی استان موظف است حسب گزارش کارشناسان موضوع ماده (۲) بررسی و در صورت تأیید، حذف یا کاهش صفت سخت و زیان آور به ترتیب در مشاغل بند «الف» و «ب» ماده یک مراتب را برای خروج کارگاه از شمول این آیین نامه به مراجع ذی ربط ابلاغ نماید و درصورت عدم حذف صفت سخت و زیان آوری محیط کار در مشاغل بند «الف» ظرف مهلت مقرر، مطابق قانون کار از سوی وزارتخانه های کار و امـور اجتماعی و بهداشت، درمان و آمــوزش پزشـکی از طریق مــراجع ذی صلاح اقدام لازم بعمل می آید.
تبصره- در صورتی که گزارش کارشناسان موضوع این ماده پس از تأیید کمیته های بدوی و تجدید نظر استانی حسب مورد حاکی از عدم کاهش یا حذف عوامل زیان آور و بیماریزای محیط کار ظرف مهلت مقرر در قانون باشد اقدامات لازم بر حسب مورد مطابق قانون کار از سوی وزارتخانه های کار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بعمل خواهد آمد.
ماده ۷- سیاستگذاری کشوری کارهای سخت و زیان آور موضوع این آیین نامه و رسیدگی به درخواست کمیته های بدوی و تجدیدنظر استانی موضوع ماده (۸) و همچنین نظارت و هماهنگی بر فعالیت کمیته های مذکور در این آیین نامه به عهده شورای عالی حفاظت فنی است.
دستورالعمل اجرایی نحوه فعالیت کمیته های مذکور و نظارت بر آنها به پیشنهاد وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی به تصویب شورای عالی حفاظت فنی خواهد رسید.
تبصره- مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی یا معاون وی یا معاون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با حق رأی در زمینه کارهای سخت و زیان آور موضوع این آیین نامه عضو شورای عالی حفاظت فنی خواهند بود.
ماده ۸- به منظور تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور بر اساس ضوابط و سیاست گذاریهای شورای عالی حفاظت فنی و مقررات مربوط کمیته های بدوی و تجدید نظر استانی هر کدام با پنج عضو اصلی و پنج عضو علی البدل به شرح زیر برای مدت سه سال منصوب می شوند و انتصاب مجدد آنان بلامانع است.
الف- کمیته بدوی مرکب از اعضای زیر می باشد:
۱- معاون روابط کار سازمان کار و امور اجتماعی استان و یا نماینده وی به عنوان رییس جلسه.
۲- معاون امور بیمه ای اداره کل تأمین اجتماعی استان و یا نماینده وی.
۳- کارشناس مسئول بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشگاه/دانشکده علوم پزشکی ذی ربط.
۴- نماینده کارگران حسب معرفی تشکل حائز اکثریت استان بنا به تشخیص سازمان کار امور اجتماعی استان.
۵- نماینده کارفرمایان حسب معرفی کانون انجمنهای صنفی کارفرمایی استان.
تبصره ۱- جلسات کمیته های بدوی و تجدیدنظر استانی در سازمان کار و امور اجتماعی استان تشکیل و با حضور چهار نفر از اعضای اصلی یا علی‌البدل رسمیت می یابد و تصمیمات جلسه با اکثریت آراء حاضرین معتبر و لازم الاجرا می باشد.
تبصره ۲- در استانهایی که دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مستقل وجود دارد درصورت طرح پرونده های مرتبط با منطقه تحت پوشش، کارشناس مسئول بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشکده مزبور، جایگزین کارشناس مسئول بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشگاه خواهد بود.
تبصره ۳- با تصویب کمیته استانی دعوت از افراد صاحب نظر و اساتید مربوط جهت شرکت در جلسات بدون حق رأی بلامانع می باشد.
تبصره ۴- در صورتی که مجمع و کانونهای استانی تشکلهای کارگری و کارفرمایی موضوع بندهای (۴) و (۵) ایجاد نشده باشند، نمایندگان مزبور از بین اعضای تشکلهای حائز اکثریت به تشخیص سازمان کار و امور اجتماعی استان و با انتخاب تشکل ذی ربط استان معرفی می شوند.
تبصره ۵- رأی کمیته بدوی ظرف پانزده روز اداری از تاریخ ابلاغ قابل تجدید نظر خواهی است و در صورتی که هر یک از طرفین (کارگر و کارفرما) به رأی بدوی اعتراض داشته باشند درخواست تجدیدنظر خود را کتباً به سازمان کار و امور اجتماعی محل تسلیم می نماید.
تبصره ۶- هیچ یک از اعضای کمیته های بدوی همزمان نمی توانند عضو کمیته تجدیدنظر باشند. همچنین اعضای مذکور نمی توانند در جلسه تجدیدنظر پرونده هایی که در هنگام رسیدگی بدوی به آن رأی داده اند با حق رأی شرکت نمایند.
ب- کمیته تجدیدنظر استان مرکب از اعضای زیر می باشد:
۱- رییس سازمان کار و امور اجتماعی استان به عنوان رییس کمیته.
۲- مدیر کل تأمین اجتماعی استان.
۳- معاونت بهداشتی دانشگاه/دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ذی ربط.
۴- نماینده کارگران حسب معرفی تشکل حائز اکثریت استان بنا به تشخیص سازمان کار و امور اجتماعی استان.
۵- نماینده کارفرمایان با معرفی کانون انجمنهای صنفی کارفرمایی استان.
جهت کسب اطلاعات بیشتر از خدمات بیمه کارکنان کلیک نمایید.
تبصره ۱- رأی کمیته تجدیدنظر استان از تاریخ ابلاغ قطعی و لازم الاجرا می باشد.
تبصره ۲- در صورتی که مجمع و کانونهای استانی تشکلهای کارگری و کارفرمایی موضوع بندهای (۴) و (۵) ایجاد نشده باشند، نمایندگان مزبور از بین اعضای تشکلهای حائز اکثریت به تشخیص سازمان کار و امور اجتماعی استان و با انتخاب تشکل ذی ربط استان معرفی می شوند.
تبصره ۳- در صورت تساوی آراء (موافق و مخالف) اعم از بدوی و تجدیدنظر، جلسه بعدی با حضور همه اعضا تشکیل خواهد شد.
تبصره ۴- کمیته های استانی موظفند در آراء صادره نوع سخت و زیان آوری مشاغل را که در زمره مشاغل بند «الف» یا «ب» ماده (۱) این آیین نامه می باشد تعیین نمایند.
تبصره ۵- در استانهایی که دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی مستقل وجود دارد در صورت طرح پرونده های مرتبط با منطقه تحت پوشش، معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی جایگزین معاونت بهداشتی دانشگاه می شود.
ج- با تصویب کمیته استانی دعوت از افراد صاحب نظر، اساتید و کارشناسان مربوطه جهت شرکت در جلسات بدون حق رأی بلامانع می باشد.
د- کارفرمایان کارگاهها مکلفند با کارشناسان موضوع ماده (۲) و کمیته های موضوع ماده (۸) این آیین نامه همکاری و مدارک مورد نیاز را در اختیار آنان قرار دهند.
ماده ۹- وظایف کمیته های بدوی و تجدید نظر استانی به شرح زیر تعیین می شود:
الف- وظایف کمیته های بدوی استانی به شرح زیر می باشد:
۱- بررسی، تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور با مواد این آیین نامه که توسط بیمه شده ، کارفرما، وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی و تشکلها به عنوان مشاغل سخت و زیان آور معرفی شده و اعلام نتیجه به متقاضی و سازمانهای ذی ربط از سوی رییس کمیته بدوی.
۲- رسیدگی مواردی که با اتخاذ تدابیر لازم حالت سخت و زیان آوری شغل یا مشاغل از بین رفته و در زمره مشاغل عادی درآمده اند و اعلام آن به مراجع ذی ربط به منظور حذف امتیازاتی که به کار سخت و زیان آور تعلق گرفته است.
۳- اجرای سیاستها و مصوبات شورای عالی حفاظت فنی.
ب- وظایف کمیته های تجدید نظر استانی عبارت است از رسیدگی، اظهار نظر و تصمیم گیری در خصوص اعتراض به آراء کمیته های بدوی استانی موضوع ماده (۸) این آیین نامه که توسط بیمه شده یا کارفرما درخواست گردیده است و اعلام نتیجه به متقاضی و سازمانهای ذیربط از سوی رییس کمیته تجدید نظر.
ماده ۱۰- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تغییرات حدود تماس شغلی آلاینده های محیط کار و عوامل بیماریزا را به شورای عالی حفاظت فنی اعلام و شورای عالی مذکور مراتب را به کمیته های استانی، کارهای سخت و زیان آور برای اجرا ابلاغ می نماید.
ماده ۱۱- علاوه بر کارهای سخت و زیان آور مشخص شده طبق مصوبات شورای عالی حفاظت فنی و موارد تأیید شده توسط کمیته های استانی، موارد زیر نیز سخت و زیان آور شناخته می شوند.
۱- مشاغلی که در ندامتگاه ها و زندان ها مستقیماً با زندانی ارتباط دارند.
۲- مشاغلی که مستقیماً در مراکز روان درمانی با بیماران روانی مرتبط هستند.
۳- خبرنگاری
تبصره- مصادیق خبرنگاری با تأیید کمیته بدوی موضوع ماده (۸) تعیین می شود.
ماده ۱۲- نحوه توالی و تناوب اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور به شرح زیر تعیین می گردد:
۱- ایام زیر چنانچه در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیان آور واقع شود، به عنوان سابقه اشتغال در کارهای سخت و زیان آور محسوب می گردد.
الف- تعطیلات هفتگی
ب- تعطیلات رسمی
ج- ایام استفاده از مرخصی استحقاقی
د- ایام استفاده از مرخصی بابت ازدواج یا فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت ۳ روز با دریافت دستمزد در مورد مشمولان قانون کار.
ه– ایام استفاده از مرخصی استعلاجی یا استراحت پزشکی اعم از اینکه حقوق ایام مزبور توسط کارفرما پرداخت شود و یا اینکه بیمه شده از غرامت دستمزد ایام بیماری استفاده کرده باشد.
و- تمام یا قسمتی از خدمت نظام وظیفه در جبهه های نبرد حق علیه باطل یا حضور داوطلبانه در جبهه.
ز- دوران اسارت یا محکومیت سیاسی که بیمه شده بر اساس آن به عنوان آزاده شناخته شده باشد حسب تقاضای وی.
۲- ایام و موارد زیر چنانچه در فواصل اشتغال بیمه شده به کارهای سخت و زیان آور واقع شود، موجب زایل شدن توالی اشتغال در کارهای سخت و زیان آور نمی گردد.
الف- ایام خدمت وظیفه سربازی (دوران ضرورت و احتیاط) مشروط بر اینکه بیمه شده حداکثر تا دو ماه پس از پایان خدمت به کار سابق خود برگشته و یا اینکه در کار دیگری که سخت و زیان آور شناخته شده مشغول به کار شده باشد.
ب- دوران توقیف بیمه شده در صورتی که منتهی به محکومیت وی نگردد و یا اینکه کارفرما بر اساس تکلیف قانونی حقوق دوران مزبور را به بیمه شده پرداخت نماید.
ج- ایام حالت تعلیق که به واسطه عوامل قهریه طبیعی و یا حوادث و مخاطرات اجتماعی (مانند سیل، زلزله، جنگ و آتش‌سوزی) که خارج از اراده کارفرما و بیمه شده بوده و در نتیجه آن کارگاه به طور موقت تعطیل می گردد.
د- ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری مشروط بر اینکه بیمه شده قبل از برقراری بیمه بیکاری در مشاغل سخت و زیان آور اشتغال به کار داشته و در حین مقرری بگیری و یا حداکثر تا دو ماه پس از اتمام دوره مزبور در مشاغلی که سخت و زیان آور شناخته شده مشغول به کار شده یا طبق این آیین نامه بتواند بازنشسته شود.
ه– ایام خدمت در جبهه که به تأیید مراجع ذی صلاح رسیده باشد.
و- دوران اسارت یا محکومیت سیاسی که بیمه شده بر اساس آن به موجب قانون آزاده شناخته شده باشد.
ز- ایام بلاتکلیفی بیمه شده که مستند به آرای صادره از سوی مراجع حل اختلاف و یا سایر مراجع قانونی منجر به صدور رأی بازگشت به کار یا پرداخت حقوق ایام مزبور شده باشد.
ح- ایام استفاده از غرامت دستمزد ایام بیماری که در فاصله زمانی ۱۰ /۵ /۱۳۵۴ تا ۴ /۱ /۱۳۵۹ واقع شده باشد.
ط- غیبت غیرموجه حداکثر به مدت ده (۱۰) روز در سال در مورد کارگاههای مشمول قانون کار یا بر اساس مقررات انظباطی، تخلفاتی و یا استخدامی مربوط در کارگاههای غیر مشمول قانون کار که منجر به اخراج، انفصال موقت و یا دایم نشده باشد.
ی- مدت یک ماه استفاده از مرخصی بدون حقوق موضوع ماده (۶۷) قانون کار.
۳- ایام و موارد زیر چنانچه در فواصل اشتغال بیمه شده به کارهای سخت و زیان آور واقع شود توالی اشتغال او را از بین برده و موجب تناوب اشتغال وی می گردد.
الف- استفاده از مرخصی بدون حقوق به مدت بیش از دو ماه به هر منظور و تحت هر عنوان علاوه بر مرخصی مندرج در بند «ی» ردیف (۲) این ماده.
ب- اخراج، استعفا، انفصال و بازخریدی مشروط بر اینکه حداکثر تا دو ماه در مجموع پس از تاریخ موارد مزبور در مشاغلی که سخت و زیان آور شناخته شده مشغول به کار نشده یا طبق این آیین نامه نتواند بازنشسته شود.
ج- اشتغال در کارها و مشاغل عادی به مدت یک ماه.
د- اشتغال در حرف و مشاغل آزاد به مدت یک ماه.
ه– بیمه اختیاری به مدت یک ماه.
و- بیکاری بدون دریافت مقرری بیکاری بیش از دو ماه.
ز- سایر موارد مشابه.
ماده ۱۳- شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان آور به شرح زیر می باشد:
۱- بیمه شدگانی که حداقل (۲۰) سال سابقه کار متوالی یا بیست و پنج (۲۵) سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور را داشته باشند، بدون شرط سنی می توانند درخواست بازنشستگی از سازمان تأمین اجتماعی نمایند.
۲- چنانچه کمیسیونهای پزشکی موضوع ماده (۹۱) قانون تأمین اجتماعی قبل از رسیدن بیمه شده شاغل در کارهای سخت و زیان آور به سابقه مقرر در بند (۱) فوق، فرسایش جسمی و روحی وی را ناشی از اشتغال به کارهای سخت و زیان آور تشخیص و تأیید نمایند.
۳- این قبیل بیمه شدگان به صرف ارایه درخواست بازنشستگی مجاز به ترک کار نبوده و می باید احراز شرایط و استحقاق آنها جهت بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان آور رسماً از سوی سازمان تأمین اجتماعی به آنها ابلاغ و سپس ترک کار نمایند.
۴- چنانچه بیمه شده شرایط استفاده از بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان آور را طبق این آیین نامه احراز کند سازمان تأمین اجتماعی مکلف است نسبت به برقراری مستمری وی از تاریخ ترک کار اقدام نماید.
۵- افرادی که حداقل بیست (۲۰) سال متوالی یا بیست و پنج (۲۵) سال متناوب سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور مربوط به قبل از تاریخ تصویب قانون را داشته باشند و یا در آینده شرایط مذکور را احراز نمایند می توانند درخواست بازنشستگی خود را با رعایت بند (۱) این ماده به سازمان تأمین اجتماعی تسلیم نمایند.
ماده ۱۴- کارفرما مکلف است پس از احراز شرایط بازنشستگی بیمه شده شاغل در کارگاه وی، طبق این آیین نامه معادل چهار درصد (۴%) میزان مستمری برقراری بیمه شده نسبت به سنوات اشتغال او در مشاغل سخت و زیان آور را که توسط سازمان تأمین اجتماعی محاسبه و مطالبه می گردد به طور یکجا به سازمان یادشده پرداخت نماید.
ماده ۱۵- آثار محدودیتها و مزایای مندرج در قانون برای مواردی که بازنشستگی به موجب این آیین نامه ایجاد می شود منحصر به همان شغل در همان کارگاه خاص بوده و قابل تسری و تعمیم در دیگر شغلهای مشابه در سایر کارگاهها نمی گردد.
ماده ۱۶- اجرای این آیین نامه در مورد آن دسته از مشمولین قانون تأمین اجتماعی که در مشاغل سخت و زیان آور وزارت دفاع و پشتیبانی و نیروهای مسلح و شرکتها و سازمانهای تابعه آن به صورت خرید خدمت مشغول خدمت می باشند با رعایت مقررات و ضوابط نیروهای مسلح و با هماهنگی سازمان تأمین اجتماعی خواهد بود.
جهت کسب اطلاعات بیشتر از مشاوره حقوقی اداره کار کلیک نمایید.
مشاغل سخت و زیان آور چیست؟
مشاغل سخت و زیان آور به گروهی از فعالیت‌ها گفته می‌شود که به دلیل شرایط کاری دشوار و خطرات احتمالی، تأثیرات منفی بر سلامت جسمی و روحی افراد دارند. این مشاغل معمولاً شامل کار در محیط‌های پرخطر همراه با انواع آلودگی، فشارهای روانی بالا و دیگر عوامل مضر برای سلامت جسم و روان هستند. کارگران در این حوزه‌ها با چالش‌های فراوانی مواجه می‌شوند که نه تنها بر کیفیت زندگی آنها تأثیر می‌گذارد، بلکه ممکن است عوارضی چون بیماری‌های مزمن، اختلالات روانی و آسیب‌های جسمی را به همراه داشته باشد.
توجه به مشاغل سخت و زیان آور از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا در بسیاری از جوامع، این مشاغل بخش مهمی از بازار کار را تشکیل می‌دهند. رعایت حقوق و ایمنی کارگران در این حوزه‌ها از جمله مواردی است که باید به آن توجه ویژه‌ای شود تا سلامت و رفاه افراد حفظ گردد. این مقاله به بررسی شرایط کاری و ارائه مزایا و معایب و حقوق کارگران در مشاغل سخت و زیان آور می‌پردازد و به دنبال ارائه اطلاعات جامع برای کارفرمایان و کارگران است تا با افزایش آگاهی، باعث بهبود شرایط کاری آنها شود.
مشاغل سخت و زیان آور فعالیت‌هایی هستند که کارگران در آنها با شرایط دشوار و خطرناک مضر برای سلامتی روبرو می‌شوند، مانند قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک، آلودگی صوتی و تشعشعات و… . این مشاغل نه تنها می‌توانند به بروز بیماری‌های جسمی و روانی منجر شوند، بلکه کیفیت زندگی کارگران را نیز به‌شدت کاهش می‌دهند. طبق ماده ۱ آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان آور، هر فعالیتی که بر سلامت کارگران تأثیرگذار باشد، در این دسته قرار می‌گیرد و نیاز به نظارت و حمایت‌های ویژه دارد. به‌طور کلی، کارهای سخت و زیان‌آور را می‌توان در دو گروه دسته‌بندی کرد.
گروه اول شامل کارهایی است که به‌طور ذاتی سخت و دشوار هستند و حتی با ارائه تسهیلات، ابزار و تجهیزات ایمنی مختلف، نمی‌توان سختی و زیان‌باری آنها را به‌طور کامل از بین برد. برای مثال، مشاغل مربوط به کار در معادن یا صنایع شیمیایی که با خطرات فراوانی همراه هستند، نمونه‌هایی از این دسته می‌باشند.
گروه دوم، مشاغلی هستند که با وجود ماهیت سخت و دشواری که دارند، می‌توان با به‌کارگیری تمهیدات فنی، بهداشتی و ایمنی، سختی و زیان کار را کم یا حذف کرد. این گروه شامل مشاغلی است که با مدیریت صحیح و استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب، می‌توان شرایط کار را بهبود بخشید و از بروز آسیب‌ها جلوگیری کرد.
شرایط کاری مشاغل سخت و زیان آور
شرایط کاری در مشاغل سخت و زیان آور به‌طور معمول شامل ریسک‌های جسمی و روانی بالاست. کارگران در این محیط‌ها با عوامل خطرناکی مانند آسیب‌های فیزیکی، مسمومیت با مواد شیمیایی، حرارت، سرما، تشعشعات و ارتعاشات صوتی مواجه‌اند که می‌تواند بر سلامتی آنها تأثیر منفی بگذارد. به همین دلیل، رعایت اصول ایمنی و بهداشت حرفه‌ای الزامی است. کارفرمایان باید محیط کاری امن‌تری فراهم کنند و تجهیزات مناسب را در اختیار کارگران قرار دهند. در مقابل، این مشاغل مزایای خاصی مانند بازنشستگی زودتر و شرایط بهتر در خصوص بیمه تامین اجتماعی بهتر دارند.
مزایای کار در مشاغل سخت و زیان آور
کار در مشاغل سخت و زیان آور به رغم چالش‌ها، مزایای قابل توجهی دارد. یکی از این مزایا درآمد بالاتر نسبت به مشاغل دیگر است، زیرا کارفرمایان برای جذب کارکنان در این مشاغل خطرناک، حقوق بیشتری پرداخت می‌کنند. همچنین، این مشاغل به دلیل نیازهای بخش صنعت، معمولاً تضمین شغلی و ثبات مالی را برای کارگران فراهم می‌آورند. علاوه بر این، کارفرمایان معمولاً پاداش‌های ویژه‌ای شامل مزایای بهداشتی، بیمه‌های تکمیلی و برنامه‌های آموزشی برای کارکنان خود در نظر می‌گیرند، که به بهبود شرایط کاری آنها کمک می‌کند.
نحوه تعیین مشاغل سخت و زیان آور
تعیین مشاغل سخت و زیان آور بر اساس درخواست کارگران، کارفرمایان و نهادهای دولتی مرتبط مانند وزارت بهداشت و کار آغاز می‌شود. پس از دریافت درخواست، سازمان تأمین اجتماعی یک کارشناس که مسئول بررسی شرایط محیط کار و شغل است را به محل کار اعزام می‌کند. او با توجه به استانداردهای مشخص، وضعیت را ارزیابی کرده و با تحلیل خطرات و چالش‌های موجود نظر خود را به سازمان اعلام می‌کند. پس از آن، کمیته‌ای متشکل از متخصصان بهداشت حرفه‌ای و بازرسان کار به بررسی این نظرات پرداخته و در نهایت نسبت به سخت و زیان‌آور بودن یا نبودن شغل تصمیم‌گیری می‌کنند.
در صورتی که شغل به عنوان سخت و زیان‌آور شناخته شود، باید طبق ماده ۹ آیین‌نامه اجرایی، مورد تأیید کمیته انسانی نیز قرار گیرد. پس از طی این مراحل و تأیید نهایی، کارگران شاغل در آن شغل به عنوان مشاغل سخت و زیان آور در سازمان تأمین اجتماعی ثبت می‌شوند و می‌توانند از مزایای مربوط به این نوع مشاغل بهره‌مند شوند. از جمله این مزایا می‌توان به تسهیلات درمانی، امکان بازنشستگی زودهنگام و دیگر حمایت‌های قانونی اشاره کرد.
لیست مشاغل سخت و زیان آور
شغلهای سخت و زیان آور به دلیل شرایط کاری خاص و فشارهای جسمی و روحی، نیاز به توجه ویژه‌ای دارند. در زیر، به برخی از این مشاغل اشاره می‌شود:
- کارگران معدن و استخراج
- رانندگان وسایل سنگین
- کارگران صنایع شیمیایی
- کارگران کشاورزی
- کارگران نفت و گاز
- کارگران ساختمانی، پل و تونل
- کارگران در محیط‌های با آلودگی صوتی بالا
- کارگران صنایع فولاد و ذوب فلزات
- کارگران خدمات بهداشتی
- کارگران در معرض اشعه رادیو اکتیو
- کارگران خدمات شهری
- کارگران آتش نشانی
- خبرنگارها
میزان ساعات کاری در این مشاغل
در مشاغل سخت و زیان آور، کاهش ساعات کاری یکی از تدابیری است که قانون‌گذار برای حفاظت از سلامت جسمی و روانی کارگران در نظر گرفته است. مطابق ماده ۵۲ قانون کار، حداکثر ساعات کاری در این مشاغل ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تعیین شده است. این در حالی است که میزان ساعات کاری استاندارد برای سایر مشاغل ۸ ساعت در روز و ۴۴ ساعت در هفته است.
علت اصلی این کاهش ساعات کاری، ماهیت خطرناک و آسیب‌زای محیط‌های کاری در این مشاغل است. در واقع، قانون کار با کاهش ساعات کاری در این مشاغل، تلاش می‌کند تا از اثرات منفی این شرایط جلوگیری کند و به کارگران فرصت دهد تا علاوه بر استراحت کافی، از خدمات بهداشتی و درمانی مناسب برای حفظ سلامت خود بهره‌مند شوند. این کاهش ساعات کاری یک گام اساسی برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش خستگی‌های فیزیکی و روانی ناشی از کار در محیط‌های دشوار و خطرناک محسوب می‌شود.
شرایط بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور به گونه‌ای طراحی شده که کارگران این حوزه‌ها بتوانند بدون محدودیت سنی و با رعایت قوانین مشخصی بازنشسته شوند، این در حالیست که برای مشاغل عادی، شرایط حداقل سن بازنشستگی وجود دارد. بر اساس ماده ۱۳ آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان آور، اگر کارگر دارای شغل سخت و زیان آور دارای ۲۰ سال سابقه بیمه مستمر یا ۲۵ سال سابقه غیرمستمر سخت و زیان آور باشد، می‌تواند درخواست بازنشستگی دهد. علاوه بر این، کارگرانی که در اثر سختی‌های شغل دچار مشکلات جسمی و روحی شده‌اند، امکان بازنشستگی پیش از موعد عادی را دارند.
برای ثبت درخواست بازنشستگی، کارگران باید به اداره کار مراجعه کرده و فرم‌های مرتبط را تکمیل کنند. پس از تأیید اینکه شغل آنها در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار دارد، درخواست به سازمان تأمین اجتماعی ارسال می‌شود. نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که اگر فرد شاغل در این مشاغل به خدمت سربازی اعزام شود و حداکثر تا ۲ ماه پس از پایان خدمت به کار سابق خود بازگردد، توالی شغلی او حفظ خواهد شد و سابقه او همچنان به عنوان کار مستمر محاسبه می‌شود یا به عبارت دیگر مدت‌زمان خدمت سربازی نیز جزء سوابق سخت و زیان آور وی محسوب می‌گردد.
حق مرخصی در این مشاغل
کارگران مشاغل سخت و زیان آور از حق ۵ هفته مرخصی سالانه برخوردارند که بیشتر از مرخصی کارگران در مشاغل عادی است. این مرخصی اضافی به آنها کمک می‌کند تا برای بازیابی انرژی و بهبود وضعیت جسمی و روح خود، زمان بیشتری داشته باشند. طبق ماده ۶۵ قانون کار، بهتر است این مرخصی با توافق کارفرما و ترجیحاً در پایان هر ۶ ماه کاری استفاده شود. این مدت زمان استراحت برای کارگران مشاغل سخت بسیار مهم است، چرا که شرایط کاری آنها معمولاً فشار زیادی به جسم و روح آنها وارد می‌کند.
میزان حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور
کارفرمایان موظفند از روز اول استخدام کارگر، با قرار دادن نام وی در لیست بیمه وی را بیمه تامین اجتماعی نمایند؛ حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور به‌طور خاص تنظیم شده است تا حمایت بیشتری از این کارگران فراهم کند. کارفرمایان در این مشاغل موظف به پرداخت ۲۵% حق بیمه هستند که از این مقدار، ۲۳% مشابه مشاغل عادی و ۴% حق بیمه اضافی به کارهای سخت اختصاص دارد. این ساختار بیمه‌ای به‌منظور جبران خطرات و آسیب‌های احتمالی ناشی از شرایط کاری نامطلوب طراحی شده و در نهایت به سلامت و ایمنی کارگران کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
مشاغل سخت و زیان آور یکی از چالش‌های جدی در حوزه کار و اشتغال هستند که نیازمند توجه ویژه‌ای از سوی قانون‌گذار و نهادهای حمایتی است. کارگران این مشاغل، به دلیل خطرات موجود و تأثیرات منفی بر سلامت جسمی و روحی خود، نیازمند حمایت‌های مختلفی هستند. لذا با توجه به حقوق و مزایای قانونی آنها، باید زمینه‌های بهبود شرایط کاری و افزایش امنیت شغلی این کارگران فراهم شود تا بتوانند در محیط‌های سالم و ایمن به فعالیت خود ادامه دهند. با توجه به اهمیت این موضوع، امیدواریم که توجه بیشتری به مشاغل سخت و زیان آور معطوف شود و گام‌های مؤثری در جهت بهبود شرایط کاری و افزایش ایمنی کارگران برداشته شود.
