در بسیاری از کسب‌وکارها و صنایع، رعایت قوانین مربوط به ساعت کاری و شیفت‌های شبانه برای حفظ سلامت و رفاه کارکنان ضروری است. این قوانین نه تنها به تنظیم ساعات کار و استراحت کارکنان کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در جلوگیری از خستگی و استرس شغلی ایفا می‌کند. در این بلاگ، به بررسی دقیق قوانین مربوط به ساعت کاری، شرایط و مقررات شیفت‌های شبانه، و نحوه رعایت آن‌ها در محیط‌های کاری می‌پردازیم تا به کارفرمایان و کارکنان کمک کنیم تا از حقوق خود به درستی آگاه شوند.
نکات مهم ساعت کاری در قوانین وزارت کار
- ساعات کار نباید از ۸ ساعت بیشتر باشد.
- در طول هفته باید ۴۴ ساعت کار انجام شود.
- کارهای سخت و زیان اور نباید بیشتر از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته باشد.
- کار متناوب بیشتر از ۱۵ ساعت در شبانه روز نباشد.
ساعت کاری قانون کار و استثناهای آن
قانون‌گذاران برای جلوگیری از سو استفاده کارفرمایان از کارگران، ساعت کاری در قانون کار مشخص کرده‌اند. براساس این مرزبندی تعیین شده در قانون کار، ساعت کار هر کارگر روزانه ۸ ساعت تعیین شده است. طرفین قرارداد یعنی کارگر و کارفرما تنها در صورتی می‌توانند میزان ساعت کاری را کم یا زیاد کنند که جمع ساعت‌های کاری در هفته بیشتر از ۴۴ ساعت نشود.
به همین دلیل پیشنهاد میشود که هر شخصی که قصد شاغل شدن دارد و البته شاغل است، حتما درباره این قوانین اطلاعات لازم را کسب کند تا در صورت رخ دادن اتفاق، در جریان قوانین وضع شده باشد و از حق خود دفاع کند.
در ادامه به بررسی ساعت کار قانون کار و استثناهایی که درباره آن وجود دارد، صحبت میکنیم تا بدانید که وزارت کار چه حق و حقوقی برای کارگران در نظر گرفته است.
ساعت کاری در قانون کار
ساعت کاری در قانون کار را می‌توانیم طبق ماده‌های قانونی معین شده به سه گروه تقسیم کنیم. یکی ساعت کاری کارگران در مشاغل عادی، ساعت کاری کارگران در مشاغل سخت و زیان‌آور و ساعت کاری کارگران نوجوان. در ادامه ساعت‌های کار قانونی را در هر سه حالت بیان میکنیم.
ساعت کاری کارگران در قانون کار
رعایت قوانین معین شده در قانون کار برای کارگر و کارفرما اجباری است. یعنی ساعت کاری قانون کار برای کارگران نباید از حداکثر مجازی که گفته شده بیشتر شود. در ماده ۵۱ قانون کار دقیق‌تر به این موضوع پرداخته شده است که آن را بررسی میکنیم.
در ماده ۵۱ قانون کار اینطور تعریف شده است که ساعت کاری قانون کار، مدت زمانی است که کارگر، انرژی یا زمان خود را با هدف انجام دادن کار در اختیار کارفرما می‌گذارد. به غیر از مواردی که به صورت استثنا در این قانون در نظر گرفته شده است، ساعت‌های کاری کارگران در شبانه روز نباید بیشتر از ۸ ساعت شود.
ساعت کار مشاغل سخت و زیان آور
در ماده ۵۲ توضیح داده شده است که در کارهای سخت و زیان‌آور و زیرزمینی، ساعت کار نباید از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته بیشتر نشود. مصادیق شغل‌های سخت و زیان آور به موجب آیین‌نامه‌ای است که توسط شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار تهیه و به تصویت هیئت وزیران رسیده است.
منظور از کارهای سخت و زیان‌آور کارهایی است که به دلیل عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و محیط کاری غیر استاندارد وجود دارد. کارگری که در این شرایط کار می‌کند در دراز مدت دچار عوارض جسمی و روانی ناشی از محیط کار نامناسب میشود. اگر با اضافه کردن تجهیزات و امکانات مناسب هم نتوان چنین محیط کاری را به یک محیط کار استاندارد تبدیل کرد، به آن مشاغل سخت و زیان آور می‌گویند.
این مشاغل به خاطر شرایطی که دارند، معمولا افراد شاغل در آن به مراتب بیشتر از افراد معمولی دچار خستگی جسمی و روانی می‌شوند و کارفرما اجازه ندارد، بیشتر از میزان ساعت تعیین شده از آن‌ها بخواهد که کار کنند.
برای مثال شخصی را در نظر بگیرید که یک شغل معمولی دارد و ۸ ساعت کار می‌کند. آن را مقایسه کنید با کارگری که روی دکل‌های برق کار می‌کند. ساعت کاری این فرد به جای ۸ ساعت باید مطابق قانون کار که بیان کردیم نهایت ۶ ساعت باشد. در مشاغلی مانند کار در معدن، کار در ارتفاعات، کار با تشعشعات و… هم همینطور. چون در دسته‌بندی مشاغل سخت قرار می‌گیرند نباید شخص بیشتر از ۶ ساعت کار کنند.
ساعت کار نوجوانان در قانون کار
کارگر نوجوان به کارگری می‌گویند که بین ۱۵ تا ۱۸ سال سن دارد. میزان ساعت کاری کارگر نوجوان براساس ماده ۸۲ قانون کار نیم ساعت کمتر از ساعت کار کارگران معمولی است. به این ترتیب ساعت کار روزانه کارگر نوجوان ۷.۵ ساعت و هفتگی ۴۱ ساعت است که ترتیب استفاده از این ساعت کار با توافق کارگر و کارفرما خواهد بود.
جهت کسب اطلاعات بیشتر از مشاوره حقوقی اداره کار کلیک نمایید.
نکته مهم
کارفرمایان باید توجه داشته باشند که ارجاع کار سخت و زیان آور، ارجاع اضافه کاری و همچنین کار در شب برای کارگران نوجوان ممنوع بوده و تخطی از آن مستلزم تعقیب کیفری می‌باشد.
ساعت کاری اداره کار
تایم کاری وزارت کار هم که یک ارگان دولتی است، مطابق با قوانین تعیین شده در قانون کار است. مدت ساعت قانونی کار معین شده از سوی وزارت کار هم برای شغل‌های عادی همان ۸ ساعت در روز و ۴۴ ساعت در هفته است.
برای محاسبه تعداد ساعت کار کارگر در هفته، ماه و سال فقط یک فرمول ساده وجود دارد که می‌توانید از آن برای محاسبه میزان ساعت کار خود استفاده کنید. برای اینکه مثلاً ساعت کار هفتگی خود را محاسبه کنید؛ تعداد روزهای کاری به غیر از تعطیلات و جمعه‌ها را در عدد ۷.۳۳ ضرب کنید.
ساعت کار روزانه، هفتگی و ماهانه کارگران در قانون کار
شاید برایتان سوال باشد که ساعت کاری روزانه، هفتگی و ماهانه کارگران چقدر در ماه است؟ که در ادامه هرکدام را به تفکیک توضیح می‌دهیم.
ساعت روزانه کارگران
طبق ماده ۶۲ قانون کار روز جمعه، روز تعطیل هفتگی با استفاده از مزد است.
در تبصره یک ماده ۶۲ هم بیان شده که در مشاغل مربوط به خدمات عمومی نظیر آب، برق، اتوبوسرانی یا در کارگاههایی که حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین به طور مستمر روز دیگری به عنوان روز تعطیل در نظر گرفته شود، همان روز تعیین شده در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود. به هرحال تعطیل کردن یک روز معین در هفته اجباری است.
کارگرانی که به هردلیلی در روز جمعه کار می‌کنند، در ازای عدم استفاده از روز تعطیل ۴۰ درصد اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.
براساس تبصره ۲ ماده ۶۲، در صورتی که روزهای کار در هفته کمتر از شش روز باشد، مزد روز تعطیل هفتگی کارگر معادل یک ششم مجموع مزد یا حقوق دریافتی وی در روزهای کار در هفته خواهد بود.
طبق تبصره ۳ ماده ۶۲، کارگاههایی که با انجام ۵ روز کار در هفته و ۴۴ ساعت کار قانونی کارگران‌شان از دو روز تعطیل استفاده می‌کنند، مزد هر یک از دو روز تعطیل هفتگی برابر با مزد روزانه کارگران خواهد بود.
ساعت کار هفتگی کارگران
همانطور که در بالا گفتیم در ماده ۵۱ قانون کار ساعت کار هفتگی مجاز برای کارگران ۴۴ ساعت در هفته تعیین شده است.
همچنین در تبصره ۱ ماده ۵۱ قانون کار نوشته شده است که طرفین قرارداد یعنی کارگر و کارفرما می‌توانند با توافق یک‌دیگر ساعت‌های کاری را در برخی روزها بیشتر و برخی روزها کمتر تعیین کنند. البته این کم یا زیاد کردن ساعت کاری با شرط این است که باز هم ساعت‌های کاری در هفته بیشتر از ۴۴ ساعت نشود.
همچنین در صورتی که زمان کارکرد یک کارگر در طول هفته از ۴۴ ساعت بیشتر شود، کارفرما موظف است به ازای ساعت‌های اضافه‌کاری به کارگر حقوق بیشتری پرداخت کند.
در تبصره ۲ ماده ۵۱ هم بیان شده که در کارهای کشاورزی کارفرما می‌تواند با توافق کردن با کارگران یا با توافق با نمایندگان آن‌ها، ساعت کار در شبانه‌روز را با توجه به کار، عرف و فصل‌ها مشخص کند.
ساعت کار ماهانه کارگران
اما ساعت کاری ماهانه کارگران به چه شکل محاسبه میشود؟
در ماده ۶۳ قانون کار نوشته شده است که علاوه بر تعطیلات رسمی کشور، روز ۱۱ اردیبهشت ماه که روز کارگر است هم جزء تعطیلات رسمی کارگران محسوب میشود و مانند روزهای جمعه بابت آن به کارگران حقوق پرداخت میشود.
نکات مهم در خصوص ساعت های کار
۱. در قانون کار محدودیتی برای ۴۴ ساعت کار هفتگی بیان نشده است. به این ترتیب کارفرما می‌تواند ۴۴ ساعت کاری کارگر را به صورت دلخواه در طول یک هفته توزیع کند. برای مثال به کارگر بگوید ۴ ساعت صبح و ۴ ساعت از ۶ عصر به بعد فعالیت خود را انجام دهد.
۲. در قانون مدنی ایران، ماه شمسی برابر با ۳۰ روز است. در قانون کار، مزد و مزایای متعلقه به کارگران براساس ۳۰ روز محاسبه میشود. البته در ماه‌هایی که ۳۱ روز است، مزد و مزایای تعلق گرفته به کارگر بر ۳۰ تقسیم و در عدد ۳۱ ضرب میشود و در ماه‌های ۲۹ روز هم تقسیم بر ۳۰ و در ۲۰ ضرب میشود.
حقوق و مزایا قانونی یک کارگر
یعنی تعیین میزان حقوق و دستمزد براساس ماه ۳۰ روزه و پرداخت آن بر مبنای تعداد روزهای ماه انجام میشود. از زاویه دیگر یعنی زمانی که شورای عالی کار ، حداقل دستمزد کارگران را اعلام می‌کند، این مبلغ بر مبنای یک ماه ۳۰ روزه اعلام میشود، اما زمان پرداخت، براساس تعداد روزهای ماه حقوق و دستمزد محاسبه میشود.
