انواع بیمه تأمین اجتماعی

آشنایی با انواع بیمه تأمین اجتماعی

در حال حاضر، نزدیک به ۴۲ میلیون نفر در ایران تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی قرار دارند. سازمانی که با طراحی و اجرای انواع طرح‌های بیمه‌ای، تلاش کرده اقشار مختلف جامعه را زیر چتر حمایتی خود قرار دهد. خدمات این نهاد شامل حمایت‌های درمانی، بازنشستگی، ازکارافتادگی و مستمری بازماندگان است.

این خدمات در راستای تأمین امنیت اقتصادی و اجتماعی افراد ارائه می‌شود. با توجه به تنوع مشاغل و شرایط زندگی افراد، سازمان تأمین اجتماعی پوشش‌های بیمه‌ای متنوعی را برای گروه‌های مختلف در نظر گرفته است. در ادامه، به‌طور کامل با انواع بیمه تامین اجتماعی آشنا می‌شویم.

بیمه تأمین اجتماعی چیست؟

بیمه تأمین اجتماعی نوعی سازوکار حمایتی است که از سوی دولت و توسط سازمان تأمین اجتماعی اجرا می‌شود تا از حقوق شهروندان در برابر خطرات شغلی و اجتماعی محافظت کند. برای مثال، در مواقعی مانند بازنشستگی، بیماری، بیکاری یا فوت سرپرست خانوار، انواع بیمه تامین اجتماعی نقش یک پشتوانه مالی مهم را ایفا می‌کنند.

برای تحقق این حمایت‌ها، هر ماه حق بیمه‌ای از سوی کارگران و کارفرمایان به سازمان پرداخت می‌شود. این مبالغ در صندوقی مرکزی ذخیره می‌شود و در زمان نیاز به بیمه‌شدگان اختصاص می‌یابد.

انواع بیمه تامین اجتماعی کدامند؟

با توجه به تنوع وضعیت شغلی، اقتصادی و اجتماعی افراد، انواع بیمه تامین اجتماعی در قالب طرح‌های مختلفی طراحی شده‌اند تا پوشش حداکثری برای گروه‌های مختلف فراهم شود. هر یک از این طرح‌ها شرایط خاصی دارند و مزایا و نرخ‌های متفاوتی ارائه می‌دهند. در این مقاله، ما مهم‌ترین و پرکاربردترین انواع بیمه تامین اجتماعی را معرفی و بررسی می‌کنیم:

• بیمه اجباری
• بیمه خویش‌فرما
• بیمه اختیاری
• بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد
• بیمه بیکاری
• بیمه دانشجویی
• بیمه زنان خانه‌دار
• بیمه مددجویان کمیته امداد
• بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور
• بیمه با دستمزد مقطوع
• بیمه نخبگان، هنرمندان، نویسندگان و گروه‌های خاص
• بیمه اتباع خارجی

۱. بیمه اجباری

بیمه اجباری گسترده‌ترین و رایج‌ترین انواع بیمه تامین اجتماعی است که برای همه‌ی کارگران و کارمندان دارای کارفرما اجرا می‌شود. این نوع بیمه به‌صورت خودکار برای افرادی اعمال می‌شود که در یک مجموعه، کارخانه یا شرکت استخدام شده‌اند و دستمزد دریافت می‌کنند. کارفرما موظف است از همان روز اول استخدام، فرد را بیمه کرده و حق بیمه را ماهانه پرداخت کند. محاسبه حق بیمه در این نوع از بیمه به این صورت است که ابتدا حقوق مشمول بیمه فرد مشخص می‌شود (یعنی حقوق پایه به‌علاوه مزایای مشمول بیمه، و بدون آیتم‌هایی مثل حق اولاد و مأموریت). سپس ۷ درصد از این مبلغ به‌عنوان سهم کارگر از حقوقش کسر می‌شود و ۲۳ درصد دیگر را کارفرما می‌پردازد. خدمات این نوع بیمه شامل دفترچه درمانی، مستمری بازنشستگی، کمک هزینه‌های دوران بیماری، بارداری یا ازکارافتادگی، مستمری بازماندگان و بیمه بیکاری است. کارفرما برای ارسال لیست و پرداخت حق بیمه هر ماه، تا پایان ماه بعد مهلت دارد.

۲. بیمه خویش‌فرما

بیمه خویش‌فرما برای افرادی در نظر گرفته شده که کارفرما ندارند و قصد دارند خود را به‌صورت مستقل تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار دهند. این بیمه به دو شکل کلی ارائه می‌شود:

بیمه اختیاری

این نوع بیمه مناسب افرادی است که در حال حاضر شاغل نیستند، تحت پوشش هیچ کارفرمایی قرار ندارند یا سابقه‌ی بیمه‌ای قبلی دارند و حالا می‌خواهند ادامه دهند. افراد می‌توانند با مراجعه به شعب سازمان تأمین اجتماعی، یکی از طرح‌های موجود را انتخاب کرده و خود را بیمه کنند.

در این طرح‌ها، کل مبلغ بیمه بر عهده خود فرد است و باید به‌صورت منظم پرداخت شود تا قرارداد لغو نشود.

بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد

افرادی که به‌صورت مستقل در مشاغل خاص فعالیت دارند (مثل رانندگان، قالیبافان، کارگران ساختمانی، یا فروشندگان خرد) می‌توانند در قالب این طرح بیمه شوند. این نوع بیمه شباهت زیادی به بیمه اختیاری دارد، اما معمولاً با نرخ پایین‌تری اجرا می‌شود و بسته به نوع شغل، سطح خدمات یا پوشش درمانی می‌تواند متفاوت باشد. در برخی موارد (مثلاً مشاغل یارانه‌ای یا تحت پوشش نهادهای حمایتی)، امکان برخورداری از تخفیف یا پوشش حمایتی بیشتر نیز وجود دارد.

۳. بیمه بیکاری

بیمه بیکاری مخصوص افرادی است که قبلاً مشمول بیمه اجباری بوده‌اند و به‌صورت غیرارادی شغل خود را از دست داده‌اند. در این حالت، اگر کارفرما برای فرد حق بیمه بیکاری (۳٪) پرداخت کرده باشد، شخص می‌تواند با شرایط مشخص از مقرری ماهانه برخوردار شود. این مقرری تا زمان مشخصی ادامه دارد و در این مدت، سوابق بیمه‌ای فرد نیز حفظ می‌شود. بیمه بیکاری به افرادی که تحت پوشش بیمه اختیاری یا مشاغل آزاد هستند تعلق نمی‌گیرد.

۴. بیمه دانشجویی

بیمه دانشجویی طرحی است که به دانشجویان امکان می‌دهد در دوران تحصیل، برای خود سابقه بیمه ایجاد کنند. این سابقه در آینده برای بازنشستگی یا سایر مزایای تأمین اجتماعی قابل استفاده است. بیمه دانشجویی در سه نرخ ۱۴، ۱۶ و ۱۸ درصد ارائه می‌شود که پوشش‌های مختلفی از بازنشستگی تا فوت و ازکارافتادگی را شامل می‌شود. دو درصد از حق بیمه توسط دولت پرداخت می‌شود و باقی آن بر عهده شخص است. این طرح به‌ویژه برای کسانی که قصد دارند زودتر سابقه بیمه‌ای بسازند یا کار آزاد انجام می‌دهند، گزینه‌ای مناسب است.

قیمت انواع بیمه تامین اجتماعی

هزینه بیمه تأمین اجتماعی به نوع بیمه، میزان پوشش انتخابی، و وضعیت شغلی یا حقوقی فرد بستگی دارد. در بیمه‌های اجباری، مشاغل آزاد یا اختیاری، نرخ‌ها و سهم پرداختی متفاوت‌اند. برای کارفرمایانی که به‌دنبال اجرای طرح‌های سازمان‌یافته‌ی بیمه برای کارکنان خود هستند، آشنایی با نرخ‌ها و پوشش‌های مختلف بسیار مهم است. در این موارد، استفاده از خدمات تخصصی در حوزه‌ی خدمات بیمه کارکنان می‌تواند روند انتخاب و ثبت‌نام را ساده‌تر و دقیق‌تر کند.

1. بیمه اجباری:
   حق بیمه برابر با ۳۰ درصد حقوق ماهانه است که ۲۳ درصد آن بر عهده کارفرما و ۷ درصد آن بر عهده فرد بیمه‌شده است. همچنین ۳ درصد از این مبلغ بابت پوشش بیمه بیکاری لحاظ می‌شود.
2. بیمه اختیاری:
   کل مبلغ بیمه بر عهده فرد است و می‌تواند یکی از چهار طرح زیر را انتخاب کند:

• ۱۲٪ فقط بازنشستگی
• ۱۴٪ بازنشستگی + فوت
• ۱۸٪ بازنشستگی + فوت + ازکارافتادگی
• ۲۷٪ شامل خدمات درمانی هم می‌شود

1. بیمه مشاغل آزاد:
   این بیمه نیز در سه نرخ اصلی ارائه می‌شود (۱۲، ۱۴ و ۱۸ درصد)، اما برخی مشاغل خاص (مانند قالیبافان، کارگران ساختمانی و رانندگان) گاهی از تخفیف یا یارانه دولتی نیز بهره‌مند می‌شوند.
2. بیمه دانشجویی:
   نرخ‌ها بین ۱۴ تا ۱۸ درصد است، اما ۲ درصد از آن را دولت می‌پردازد.

در همه‌ی این طرح‌ها، مبنای محاسبه حق بیمه بر اساس دستمزد توافقی یا مبالغ اعلام‌شده توسط سازمان تأمین اجتماعی تعیین می‌شود. هر چه نرخ بالاتری انتخاب شود، دامنه خدمات و تعهدات سازمان نیز افزایش می‌یابد.

مقایسه انواع بیمه تأمین اجتماعی

جمع‌بندی

انواع بیمه تأمین اجتماعی برای پوشش گروه‌های متنوع جامعه طراحی شده‌اند؛ از بیمه اجباری برای کارکنان رسمی گرفته تا طرح‌های اختیاری، مشاغل آزاد و گروه‌های خاص مانند دانشجویان و زنان خانه‌دار. شناخت تفاوت‌ها و مزایای هر نوع بیمه، به افراد کمک می‌کند تا متناسب با وضعیت خود، بهترین گزینه را انتخاب کنند.
در صورتی که به راهنمایی تخصصی برای انتخاب یا اجرای بیمه مناسب در محیط‌های کاری نیاز دارید، شرکت پارسه پردازش نیک دانش با تجربه در ارائه راهکارهای سازمانی، آماده‌ی همکاری و مشاوره در این زمینه است.

سؤالات متداول

بیمه تأمین اجتماعی چیست و چه کاربردی دارد؟

بیمه تأمین اجتماعی یک نظام حمایتی دولتی است که در برابر خطراتی مانند بیماری، بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت، پوشش مالی ارائه می‌دهد. این بیمه برای افرادی که شاغل هستند اجباری بوده و برای دیگران به‌صورت اختیاری یا مشاغل آزاد قابل دریافت است.

تفاوت بیمه اختیاری و بیمه مشاغل آزاد چیست؟

بیمه اختیاری معمولاً برای افراد غیرشاغل یا خانه‌دار با سابقه‌ی بیمه قبلی طراحی شده، در حالی‌که بیمه مشاغل آزاد مخصوص افرادی‌ست که در کسب‌وکارهای مشخصی (مثل رانندگی یا قالیبافی) فعال هستند و شرایط خاص خود را دارند.

بیمه دانشجویی به چه افرادی تعلق می‌گیرد؟

دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی می‌توانند با ثبت‌نام در سامانه تأمین اجتماعی، خود را با نرخ‌های مشخص بیمه کنند و از مزایای سابقه‌ی بیمه در آینده بهره‌مند شوند. این طرح بیشتر روی بازنشستگی و فوت تمرکز دارد.

آیا بیمه بیکاری شامل بیمه‌شدگان اختیاری هم می‌شود؟

خیر. بیمه بیکاری فقط شامل افرادی است که تحت پوشش بیمه اجباری قرار دارند و رابطه‌ی کاری آن‌ها به دلایل غیرارادی خاتمه یافته است.