بیمه بیکاری برای حمایت از اقشاری که به‌صورت موقت و غیرارادی شغل خود را از دست داده‌اند، به‌وجود آمده است. در جوامع کنونی با توجه به نوسانات بالای اقتصادی، امکان از دست دادن اجباری شغل بیشتر از گذشته شده.
در این شرایط بسیاری از افراد توانایی تامین زندگی را نخواهند داشت، خصوصا این روزها که پاندمی بیماری کرونا موجب تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارها و بیکاری افراد شده است. در ادامه به تفصیل درباره این نوع بیمه صحبت خواهیم کرد.
بیکار به چه کسی گفته می‌شود؟
پیش از توضیح این‌که بیمه بیکاری چیست و شرح شرایط و مدارک لازم جهت دریافت این بیمه، نیاز است بدانیم از نظر قانونی بیکار به چه کسی گفته می‌شود؟
بیمه‌شده‌ای که بدون میل و اراده خود بیکار شده، اما آماده به کار باشد را بیکار می‌نامند. بنابراین بیکاری از طریق ترک کار یا استعفا مشمول بیمه بیکاری نمی‌شود. حال این پرسش در ذهن نقش می‌بندد که چطور بیمه بیکاری بگیریم؟
اگر بیمه‌شده، «بیکار موقت» شناخته شود یا به دلایلی مانند سیل، زلزله و آتش‌سوزی بیکار شود، می‌تواند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کند. کارگران فصلی که در پایان فصل کار اخراج شده‌اند نیز مشمول بیمه بیکاری می‌شوند.
برای اعلام بیکاری تا چه مدت فرصت داریم؟
بیمه‌شده باید حداکثر پس از گذشت ۳۰ روز از بیکاری خود، به واحد کار و امور اجتماعی اطلاع بدهد و آمادگی‌اش را برای اشتغال به کار مشابه اعلام کند. تشخیص ارادی و غیرارادی بودن بیکاری، بر عهده گروهی متشکل از نمایندگان اداره کار و رفاه اجتماعی، تعاون و سازمان تامین اجتماعی است.
شعب تامین اجتماعی پس از تایید ادارات نامبرده، درخصوص برقراری و پرداخت مستمری بیکاری برای بیمه‌شدگان اقدام می‌کنند. همچنین باید بدانید که مبلغ بیمه بیکاری از روز اول شروع بیکاری محاسبه و پرداخت می‌شود.
کدام بیمه شدگان بیکار شرایط بیمه بیکاری را دارا هستند؟
بیمه‌شدگانی می‌توانند ماهانه مستمری بیمه بیکاری دریافت کنند که شرایط زیر را دارا باشند:
- حتما به‌صورت غیر ارادی بیکار شده باشند.
- بازنشسته یا مستمری بگیر نباشند.
- پیش از بیکار شدن حداقل ۶ ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند.
- حداقل یکسال سابقه بیمه در آخرین کارگاه داشته باشند.
- تبعه کشورهای دیگر نباشند.
- مستمری‌بگیر بازنشسته یا ازکارافتاده کلی نباشند.
- یک سال قرارداد کار با پرداخت حق بیمه داشته باشند.
- بیمه‌شدگانی که به دلیل حوادثی مانند سیل، زلزله، آتش‌سوزی بیکار شدند نیاز به داشتن حداقل سابقه بیمه ندارند و بیمه بیکاری را دریافت خواهند کرد.
- افرادی که در زمره صاحبان حرفه و مشاغل آزاد و بیمه شدگان اختیاری قرار می‌گیرند مشمول بیمه بیکاری نیستند.
- کارگران فصلی درصورتی‌که صرفا در اثنای فصل کار اخراج شده و بیکاری آنها غیرارادی تشخیص داده شود مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری خواهند بود.
- افراد شاغل در کارهایی که ماهیت آن جنبه دائمی دارد و براساس قرارداد کار در مدت معینی مشغول کار بوده‌اند. با تشخیص واحدهای تعاون، کار و رفاه اجتماعی، درصورتی‌که در پایان قرارداد بیکار شوند و در آخرین کارگاه حداقل یک سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند، مورد حمایت قرارگرفته و مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری خواهند شد.
- چنان‌چه بیمه‌شده‌ای حداکثر ظرف مدت 2 ماه پس از طی دوران سربازی به محل کار خود بازگردد اما کارفرما از به‌کارگیری مجدد او خودداری کند، با احراز سایر شرایط می‌تواند از مقرری بیمه بیکاری استفاده کند.
چه مشاغلی مشمول دریافت بیمه بیکاری ناشی از کرونا هستند؟
شیوع بیماری کرونا موجب تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارها و بیکاری و تعدیل نیروهای آنها شده‌است. به همین علت در این دوران شرایط استفاده از بیمه بیکاری کمی سهل‌تر از گذشته شده است و فعالیت‌های شغلی بیشتری را در برمی‌گیرد.
مشاغل زیر می‌توانند مقرری بیمه بیکاری ناشی از شیوع بیماری کرونا را دریافت کنند:
- مراکز تولید و توزیع غذاهای آماده اعم از رستوران‌ها، بوفه‌ها، طباخی‌ها، تالارهای پذیرایی، قهوه‌خانه‌ها، اغذیه‌فروشی‌ها و موارد مشابه به تشخیص وزارت صنعت، معدن و تجارت
- مراکز توزیع آجیل، خشکبار، قنادی، بستنی و آبمیوه
- مراکز مربوط به خدمات مسافرتی و گردشگری شامل هتل‌ها، هتل‌آپارتمان‌ها، مجتمع‌های جهانگردی و گردشگری، مهمان‌پذیرها و …
- حمل‌ونقل عمومی درون و برون شهری (هوایی، جاده‌ای و …)
- مراکز تولید و توزیع پوشاک، کیف و کفش
- مراکز و مجتمع‌های ورزشی و تفریحی
- مراکز و مجتمع‌های فرهنگی و آموزشی
- مراکز تولید، توزیع و فروش صنایع دستی
مراحل تشکیل پرونده بیمه بیکاری
برای تشکیل پرونده بیمه بیکاری، درصورتی‌که متقاضی بیمه بیکاری با در دست داشتن مدارک لازم برای دریافت مقرری و داشتن شرایط بیمه بیکاری، حداکثر ظرف مدت زمان ٣٠ روز از تاریخ بیکاری به واحد تعاون، کار و رفاه اجتماعی مراجعه و آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی خود یا کار مشابه آن اعلام کند، پرونده او به جریان خواهد افتاد.
اما درصورتی‌که متقاضی دریافت بیمه بیکاری نتواند در این بازه زمانی به اداره کار مراجعه کند و موضوع را اطلاع دهد، مراجعه وی پس از ٣٠ روز با ارائه عذر موجه و تایید هیات حل اختلاف اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی تا ٣ ماه امکان‌پذیر خواهد بود.
مدارک عمومی لازم برای بیمه بیکاری
برای دریافت بیمه بیکاری در شرایط کرونا و غیر از آن متقاضی بیمه باید مدارک زیر را به‌صورت حضوری به اداره کار و تعاون ارائه دهد:
- اصل و کپی یکسال آخر قرارداد کار یا رای صادر شده
- عکس ۴*۳ جدید (۴ قطعه)
- اصل و کپی مدرک تحصیلی یا فنی
- اصل و کپی تمام صفحات شناسنامه
- اصل و کپی کارت ملی
- اصل و کپی گواهی کار از شرکت
- اصل و کپی کارت پایان خدمت (فقط برای آقایان)
- کپی صفحه اول دفترچه بیمه
- معرفی‌نامه کارفرما
درخصوص گزینه آخر توضیح ضروری این‌که برای دریافت بیمه بیکاری، کارفرما باید در نامه‌ای به اداره کار مرکزی استان، دلیل بیکار شدن ناخواسته فرد را با درج زمان، به‌صورت مکتوب اعلام کند. تاریخ درج شده در این نامه باید یک روز پس از پایان قرارداد و آخرین روز ذکرشده در لیست بیمه باشد.
بهعنوان مثال چنان‌چه شخص تا 31/3/1400 با کارفرما قرارداد دارد، باید در نامه قید شود از تاریخ 1/4/1400 آن مجموعه دیگر نیازی به حضور فرد مذکور ندارد.
ثبت‌نام غیرحضوری بیمه بیکاری در دوران شیوع کرونا چگونه انجام می‌شود؟
مراجعه حضوری برای درخواست بیمه بیکاری، مخصوصا در شرایط پاندمی کرونا اجباری نیست و تمامی افراد می‌توانند با ورود به آدرس bimebikari.mcls.gov.ir ثبت‌نام خود را انجام دهند. البته مراحل نهایی پیگیری بیمه بیکاری نیازمند مراجعه حضوری است.
برای این کار پس از ورود کد ملی، شماره بیمه و شماره بیمه کارگاه دکمه ادامه را بزنید تا درخواست شما ثبت شود. منظور از شماره بیمه مربوط که منحصربه‌فرد و متعلق به شماست و شماره کارگاه، محلی است که تا ۳۰ روز گذشته در آن مشغول به کار بوده‌اید. در صورت اطلاع نداشتن از این شماره‌ها به پورتال تامین اجتماعی مراجعه کرده و آنها را دریافت کنید.
درصورتی‌که ۳ درصد حق بیمه بیکاری شما پرداخت نشده باشد، واجد دریافت حقوق بیمه بیکاری نیستید و با پیام زیر مواجه خواهید شد:
توجه داشته باشید که در صورت وارد نکردن درست اطلاعات هم این پیام را مشاهده خواهید کرد، بنابراین از درست بودن محتوا اطمینان حاصل کنید.
در غیر این‌صورت به مرحله بعدی هدایت خواهید شد تا فرم مربوطه را پر کنید. تصویر فرم را در زیر مشاهده می‌کنید:
پس از تکمیل این فرم و ثبت درخواست کد رهگیری به شما نمایش داده شده و برای شماره‌ای که وارد کرده‌اید پیامک می‌شود. این شماره را نیز نزد خود نگاه دارید و منتظر اطلاع‌رسانی‌های بعدی از طریق پیامک باشید.
ارسال از طریق پیامک:
| سابقه پرداخت حق بیمه | مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری | |
| متاهلین و یا متکلفین | افراد مجرد | |
| از 6 تا ۲۴ ماه کامل | ۱۲ ماه | ۶ ماه |
| از ۲۵ تا ۱۲۰ ماه | ۱۸ ماه | ۱۲ ماه |
| از ۱۲۱ تا ۱۸۰ ماه | ۲۶ ماه | ۱۸ ماه |
| از ۱۸۱ تا ۲۴۰ ماه | ۳۶ ماه | ۲۶ ماه |
| از ۲۴۱ ماه به بالا | ۵۰ ماه | ۳۶ ماه |
توجه داشته باشید که درخواست بیمه بیکاری تنها شامل این مراحل نیست و برای تکمیل پروسه باید با در درست داشتن مدارک خود به اداره کار محل کارتان مراجعه کنید.
مدت زمان پرداخت بیمه بیکاری
مدت پرداخت بیمه بیکاری بستگی به سابقه پرداخت حق بیمه دارد. اما درنهایت مدت آن برای مجردین از ۳۶ ماه و متاهلین از ۵۰ ماه بیشتر نخواهد شد. البته محدودیتی در تعداد دفعات استفاده از بیمه بیکاری وجود ندارد.
استثناء: افراد مسن مشمول قانون بیکاری که در زمان بیکار شدن ۵۵ سال یا بالاتر سن و سابقه پرداخت ۱۰ سال حق بیمه دارند، می‌توانند تا رسیدن به سن بازنشستگی از بیمه بیکاری استفاده کنند.
مبلغ پرداختی بیمه بیکاری چگونه محاسبه می‌شود؟
میزان پرداخت مقرری بیمه بیکاری ۵۵ درصد متوسط حقوق و دستمزد بیمه‌شده است که براساس تعداد افراد تحت تکفل تا ۴ نفر و هر نفر ١٠ درصد قابل افزایش است، مشروط بر آن‌که از حداقل دستمزد همان سال که توسط شورای عالی کار تعیین می‌شود، کمتر و از ٨٠ درصد حقوق بیمه‌شده بیشتر نباشد.
فردی که از مستمری ازکارافتادگی جزئی استفاده می‌کند همزمان می‌تواند از مقرری بیمه بیکاری نیز بهره‌مند شود.
حقوق بیمه بیکاری چه روزی از هر ماه واریز می‌شود؟
واریز حقوق بیمه بیکاری معمولا بین ۱۰ام الی ۱۵ام هر ماه انجام می‌شود. اگر پس از این مدت واریزی صورت نگرفت باید به شعب تامین اجتماعی مراجعه کرده و علت را جویا شوید.
آیا عیدی به بیمه بیکاری تعلق می‌گیرد؟
در این‌باره باید گفت، بیمه بیکاری یکی از حمایت‌های تامین اجتماعی محسوب می‌شود و صندوق تامين اجتماعی مکلف است با دريافت حق بيمه مقرر، به بيمه‌شدگانی که طبق مقررات اين قانون به‌طور موقت بيکار می‌شوند، مقرری بيمه بيکاری پرداخت كند.
درصورتی‌که عیدی از طرف کارفرما و به سبب وجود رابطه اشتغال و مزدبگیری پرداخت می‌شود. بنابراین طی دوران دریافت بیمه بیکاری، به شخص واجد شرایط عیدی تعلق نمی‌گیرد.
بیمه بیکاری در چه صورتی قطع خواهد شد؟
- بیمه‌شده دوباره به کار اشتغال یابد.
- بیمه‌شده از قبول شغل مشابه پیشنهادشده خودداری کند.
- بیمه‌شده مستمری بازنشستگی دریافت کند یا دچار ازکارافتادگی کلی شود.
- مدت زمانی که بیمه بیکاری به شخص تعلق می‌گیرد پایان یابد.
- بیمه‌شده فوت کند.
- بیمه‌شده بدون دلیل موجه از شرکت در دوره‌های کارآموزی و سوادآموزی خودداری کند.
چند نکته مهم درباره بیمه بیکاری
- چنان‌چه بیمه‌شده‌ای بر اساس مقررات قانون کار و رای صادره از مراجع حل اختلاف به‌دلیل کوتاهی در انجام وظایف محوله یا نقض آیین‌نامه‌های انضباطی محل کار توسط کارفرما اخراج شده باشد، بیمه بیکاری به او تعلق نخواهد گرفت.
- وقتی یک فرد بیمه‌شده با دریافت حقوق روزهای بلاتکلیفی خود به کار قبلی بازگردد، باید تمامی مبالغ دریافت‌شده تحت عنوان بیمه بیکاری را به سازمان تامین اجتماعی برگرداند.
- اگر پس از پرداخت بیمه بیکاری به بیمه‌شده، مشخص شود آن شخص به‌صورت ارادی از کار ترخیص شده، فرد مذکور موظف است کلیه حقوق دریافت‌شده تحت عنوان مقرری بیمه بیکاری را به سازمان تامین اجتماعی بپردازد.
- چنان‌چه بیمه‌شده بیکار، باردیگر مشغول به کار شود و به هر علتی اشتغال مجددش را به سازمان تامین اجتماعی اطلاع ندهد و مبلغ ماهیانه بیمه بیکاری را دریافت کند، باید دستمزدی که بابت بیمه بیکاری از زمان بازگشت به کار دریافت کرده را به این سازمان بپردازد.
- مقرری دریافت‌شده تحت عنوان بیمه بیکاری مانند سایر مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی از مالیات معاف است.
- وابستگان تحت پوشش بیمه درمانی عبارتند از: همسر، فرزندان اوناث به شرط عدم ازدواج و نداشتن شغل، فرزندان ذکور زیر 18 سال، پسران بالای 18 سالی که مشغول تحصیل هستند یا بنا بر تشخیص پزشک معتمد سازمان تامین اجتماعی ازکارافتاده کلی محسوب می‌شود، پدر و مادر در شرایطی که سن پدر بالای 60 سال بوده، از کار افتاده کلی باشد و خرج زندگی او از طریق بیمه‌شده تامین شود به‌علاوه خواهر و برادر تحت تکفل با شرایط فرزندان موئث و مذکر.
- کارگران فعال در پروژه‌هایی مانند فعالیت‌های عمرانی که ماهیت غیردائمی دارند و پس از پایان موضوع قرارداد یا اتمام قسمتی از کار بخشی از کارگران در آنها مازاد اعلام می‌شوند، مشمول بیمه بیکاری نخواهند بود.
- همسر شخصی که مقرری بیمه بیکاری دریافت می‌کند، می‌تواند مهریه خود را از محل این مستمری طلب کند.
نتیجه نهایی
قانون بیمه بیکاری امکان مناسبی است که طی دوران بیکاری هر فرد می‌تواند دست‌کم گوشه‌ای از هزینه‌های زندگی او و خانواده‌اش را تامین کند. از جمله مزایای بیمه بیکاری باید به این نکته اشاره کرد که تمام مدتی که مستمری مذکور به حساب یک فرد واریز می‌شود، برای او بهعنوان سابقه خدمت منظور می‌شود؛ به این معنا که ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری جزو سوابق پرداخت حق بیمه کارگران به لحاظ بازنشستگی، از کارافتادگی و فوت به حساب می‌آید. همچنین در صورت وجود نیاز به جذب نیرو، آن فرد در اولویت معرفی به واحدهای پذیرنده نیروی کار و اشتغال به کار جدید قرار می‌گیرد.
