چه کسانی مشمول بیمه تامین اجتماعی می‌شوند؟
یکی از نخستین دغدغه‌های هر فرد در زمان استخدام برای هر موقعیت شغلی، برخورداری از پوشش بیمه تأمین اجتماعی است؛ چراکه در نظام رفاه اجتماعی ایران، بیمه تأمین اجتماعی نقش اساسی در حمایت از نیروی کار و اقشار مختلف جامعه دارد.
این پوشش تضمین‌کننده خدمات درمانی، بازنشستگی و ازکارافتادگی است و امنیت شغلی و آینده مالی فرد را نیز تا حد زیادی تضمین می‌کند.
با این حال، همیشه این پرسش مطرح بوده که چه کسانی جزو افراد مشمول بیمه تامین اجتماعی محسوب می‌شوند؟ پاسخ به این سؤال، تنها به کارکنان رسمی دولت محدود نمی‌شود.
گروه‌های متعددی، با شرایط و مشاغل متفاوت، بر اساس قوانین مشخص در فهرست افراد مشمول بیمه قرار می‌گیرند.
در این مقاله، به‌صورت دقیق و مستند، شرایط، سن، نوع شغل و وضعیت استخدامی افراد مشمول بیمه تامین اجتماعی را بررسی می‌کنیم.
مشمولین قانون بیمه تامین اجتماعی
براساس قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴، هر فردی که در ازای دریافت مزد یا حقوق برای شخصی حقیقی یا حقوقی کار می‌کند، مشمول این قانون به‌حساب می‌آید.
این شمول کارگران رسمی را در بر می‌گیرد و همچنین به گروه‌های گسترده‌تری از نیروی کار در بخش‌های مختلف نیز تعمیم داده می‌شود. در ادامه با اصلی‌ترین گروه‌های افراد مشمول بیمه تامین اجتماعی آشنا می‌شوید:
نیروهای قراردادی در بخش خصوصی و دولتی
کسانی که با قراردادهای موقت یا معین در شرکت‌های خصوصی یا نهادهای دولتی فعالیت دارند، حتی بدون استخدام رسمی، مشمول بیمه تأمین اجتماعی هستند. این افراد باید در لیست بیمه‌ای کارفرما ثبت شوند و پرداخت حق بیمه آنها به‌طور منظم صورت گیرد.
صاحبان مشاغل آزاد و فریلنسرها
افرادی مانند پزشکان، رانندگان، مهندسان و سایر شاغلان مستقل می‌توانند با درخواست شخصی، خود را تحت پوشش بیمه مشاغل آزاد قرار دهند. برای این گروه، انتخاب نرخ پرداخت و نوع پوشش بیمه‌ای نیز با انعطاف بیشتری همراه است.
شاغلان پروژه‌ای، ساعتی و پاره‌وقت
حتی در صورت اشتغال غیرتمام‌وقت، اگر فرد برای شخص یا مجموعه‌ای کار کرده و مزد دریافت کند، باید بیمه برای او رد شود. این نوع بیمه‌پردازی معمولا از سوی کارفرما انجام شده و مشمول همه مزایای قانونی است.
کارگران تابع قانون کار
اصلی‌ترین و قدیمی‌ترین گروه مشمول این قانون، کارگرانی هستند که طبق قانون کار با قراردادهای مشخص در کارگاه‌ها و کارخانه‌ها فعالیت می‌کنند. کارفرما در این حالت ملزم به پرداخت سهم بیمه خود و کارگر به‌صورت ماهانه است.
در همه این موارد، کارفرما مسئول پرداخت حق بیمه است، مگر در حالتی که شخص به‌صورت داوطلبانه خود را بیمه کرده باشد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر از خدمات بیمه کارکنان کلیک نمایید.
افراد تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی
میان افراد مشمول بیمه تامین اجتماعی و کسانی که واقعا تحت پوشش این بیمه قرار دارند، تفاوتی اساسی وجود دارد.
در حالی که مشمول بودن به معنای داشتن شرایط قانونی برای دریافت خدمات بیمه‌ای است، تحت پوشش بودن زمانی محقق می‌شود که فرد مراحل ثبت‌نام را طی کرده، پرونده فعال در سازمان تأمین اجتماعی داشته باشد و پرداخت منظم حق بیمه انجام دهد.
گروه‌های مختلفی در حال حاضر تحت پوشش رسمی این سازمان قرار دارند. از جمله این گروه‌ها می‌توان به کارکنانی اشاره کرد که با قرارداد دائم یا موقت در چارچوب قانون کار فعالیت دارند.
همچنین بازنشستگان و مستمری‌بگیرانی که در گذشته مشغول به کار بوده و اکنون از خدمات بیمه‌ای استفاده می‌کنند، نیز در این دسته قرار می‌گیرند.
افزون بر آن، افراد خوداشتغال و خویش‌فرما که از طریق بیمه اختیاری یا مشاغل آزاد اقدام کرده‌اند و زنانی که با پرداخت شخصی، بیمه اختیاری گرفته‌اند، نیز به‌صورت قانونی تحت پوشش هستند.
تمام این افراد پس از تأیید مدارک، انجام فرایند ثبت‌نام در سامانه و آغاز پرداخت حق بیمه، واجد دریافت خدمات درمانی، بازنشستگی، ازکارافتادگی و سایر مزایای قانونی خواهند بود.
با این حال، شمار زیادی از افراد مشمول بیمه تامین اجتماعی به‌دلیل بیکاری، اشتغال غیررسمی یا ناآگاهی از حقوق خود، هنوز تحت پوشش قرار نگرفته‌اند؛ در حالی که تنها با اقدام رسمی می‌توانند از حمایت‌های قانونی بهره‌مند شوند.
این وضعیت افراد را از خدمات درمانی و بازنشستگی محروم می‌کند و در بلندمدت فشار مضاعفی بر نظام رفاه اجتماعی وارد می‌سازد.
فراهم‌سازی بسترهای اطلاع‌رسانی، تسهیل ثبت‌نام و فرهنگ‌سازی عمومی می‌تواند نقش مهمی در افزایش پوشش بیمه‌ای در سطح کشور ایفا کند.
سن مشمول بیمه تامین اجتماعی
در قوانین سازمان تأمین اجتماعی، هیچ ممنوعیت سنی قطعی برای شناسایی افراد مشمول بیمه تامین اجتماعی وجود ندارد، اما در عمل، سن یکی از عوامل مؤثر در پذیرش درخواست بیمه است.
به‌عبارتی، مقررات اجرایی، سن متقاضی را مانع مطلق درنظر نمی‌گیرد، اما معیاری تعیین‌کننده در ارزیابی شرایط بیمه‌پردازی به شمار می‌آید.
برای بیمه‌های اجباری، معمولا حداقل سن ۱۵ سال در نظر گرفته می‌شود؛ سنی که از نظر قانونی فرد توانایی جسمی و حقوقی برای انجام کار را داراست.
در بخش بیمه‌های اختیاری، متقاضیان باید زیر ۵۰ سال سن داشته باشند تا بتوانند بدون مانع ثبت‌نام کنند. افراد بالای ۵۰ سال، تنها در صورتی می‌توانند از این بیمه استفاده کنند که دارای سوابق قبلی بیمه‌پردازی باشند و بتوانند آن را با پرداخت‌های جدید ادامه دهند.
همچنین برای بیمه‌شدگان مشاغل خاص مانند قالیبافان، نویسندگان یا رانندگان، گاهی شرایط سنی متفاوتی بسته به شرایط صنفی در نظر گرفته می‌شود.
به‌طور کلی، سن عامل حذف‌کننده نیست، بخشی از چارچوب تشخیص و پذیرش فرد به‌عنوان یکی از افراد مشمول بیمه تامین اجتماعی است. بنابراین، هر متقاضی باید متناسب با وضعیت سنی و سوابق شغلی خود، شرایط بیمه‌ای مناسب را انتخاب کند.
آیا همه بیمه شدگان قانون تأمین اجتماعی مشمول قانون کار نیز می شوند؟
طبق بند یک ماده 2 قانون تأمین اجتماعی، بیمه شده شخصی است که رأساً مشمول مقررات تأمین اجتماعی بوده و با پرداخت مبالغی به عنوان حق بیمه، حق استفاده از مزایای مقرر در این قانون را دارد. از طرفی، برابر ماده 148 قانون کار، کارفرمایان کارگاههای مشمول این قانون مکلفند بر اساس قانون تأمین اجتماعی نسبت به بیمه نمودن کارگران واحد خود اقدام نمایند. بنابراین، با توجه به ماده 148 قانون کار کلیه کسانی که مشمول این قانون هستند الزاماً تحت پوشش مقررات قانون تأمین اجتماعی قرار می گیرند اما همه اشخاصی که در شمول قانون تأمین اجتماعی قرار دارند با امعان نظر به بند یک ماده 2 این قانون که فوقاً اشاره شد لزوماً مشمول قانون کار نخواهند بود به ویژه اینکه بخش های قابل توجهی از بیمه شدگان تأمین اجتماعی مشمول مقررات استخدامی خاص می باشند.
آیا کارگاههای دارای ده نفر کارگر و کمتر کلاً از شمول قانون کار خارج شده اند و یا از بعضی از مواد قانون کار مستثنی می باشند؟
کارگاههای کوچک کمتر از ده نفر کارگر بر اساس آیین نامه اجرایی ماده ۱۹۱ قانون کار مصوب هیات وزیران از شمول بعضی از مواد قانون کار مستثنی شده اند.
در کارگاهی صاحب کارگاه با برادر خود اشتغال به کار دارد آیا این کارگاه با استناد به ماده 188 قانون کار یک کارگاه خانوادگی شناخته شده و از شمول مقررات قانون کار خارج می باشد؟
نظر به اینکه برابر ماده 188 قانون کار صرفاً کارگران کارگاههای خانوادگی که انجام کار در آنها منحصراً توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول وی انجام می شود. از شمول این قانون مستثنی شناخته شده اند و از طرفی برادر و خواهر به موجب ماده 1032 قانون مدنی جزء خویشاوندان طبقه دوم محسوب می گردند. لذا به این اعتبار، کارگاهی که در آن کار توسط برادر و خواهر انجام می شود کارگاه خانوادگی تلقی نشده و مشمول قانون کار خواهد بود.
جمع‌بندی
بررسی دقیق قوانین و مقررات نشان می‌دهد که دامنه افراد مشمول بیمه تامین اجتماعی گسترده‌تر و متنوع‌تر از آن چیزی است که اغلب تصور می‌شود.
این پوشش تنها به کارگران رسمی محدود نیست و طیف وسیعی از مشاغل آزاد، نیروهای قراردادی، مشاغل خاص و حتی افراد فاقد کارفرما مانند زنان خانه‌دار نیز با طی مراحل قانونی می‌توانند تحت حمایت سازمان تأمین اجتماعی قرار گیرند.
شناخت جایگاه قانونی هر فرد در این چارچوب، مسیر بهره‌مندی از خدمات بیمه‌ای مانند درمان، ازکارافتادگی و بازنشستگی را هموار می‌کند و همچنین، یکی از پایه‌های امنیت شغلی و اجتماعی محسوب می‌شود.
به همین دلیل، آگاهی از شرایط بیمه‌پردازی و اقدام به‌موقع برای ثبت‌نام در نظام تأمین اجتماعی، یک ضرورت عملی برای تمام اقشار شاغل و خوداشتغال است.
در همین راستا، شرکت پارسه پردازش نیک دانش با تمرکز بر آموزش، مشاوره و اجرای فرآیندهای منابع انسانی، آماده همکاری با سازمان‌ها و کسب‌وکارها برای تسهیل شناسایی و ثبت افراد مشمول بیمه تامین اجتماعی است.
