قرارداد کاری بدون بیمه؛ پیامدها، جریمه و حقوق قانونی کارگر
در نظام حقوقی ایران، بیمه تأمین اجتماعی یکی از حقوق پایه‌ای و غیرقابل‌چشم‌پوشی کارگران محسوب می‌شود که به‌منظور پوشش درمانی، بازنشستگی، بیکاری، ازکارافتادگی و سایر حمایت‌های اجتماعی در نظر گرفته شده است.
با این حال، در برخی روابط کاری به‌ویژه در مشاغل موقت، پاره‌وقت یا غیررسمی، دیده می‌شود که کارفرما اقدام به عقد قرارداد کاری بدون بیمه می‌کند که نه‌تنها خلاف قانون، بلکه به‌زیان مستقیم کارگر است. عدم بیمه کردن نیروی کار، کارفرما را در معرض جریمه‌های مالی، مسئولیت‌های حقوقی و احتمال شکایت رسمی قرار می‌دهد. در طرف مقابل، کارگر نیز بدون برخورداری از بیمه، امنیت شغلی و پوشش درمانی خود را از دست داده و در صورت بروز حادثه یا خاتمه قرارداد، با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.
در این مقاله، با مفهوم قرارداد کاری بدون بیمه، پیامدهای قانونی آن برای کارفرما، حقوق قانونی کارگر، جریمه‌های احتمالی، مراحل پیگیری حقوق و نکات مهم در تنظیم قرارداد آشنا می‌شوید.
قرارداد کار موقت بدون بیمه چگونه است؟
قرارداد کاری بدون بیمه به حالتی گفته می‌شود که در آن کارفرما با وجود ایجاد رابطه کاری رسمی یا غیررسمی با نیروی کار، از پرداخت حق بیمه و ثبت نام کارگر در سازمان تأمین اجتماعی خودداری می‌کند. این اقدام بر خلاف الزامات قانونی بوده و مطابق ماده ۱۴۸ قانون کار، کلیه کارفرمایان، اعم از دولتی یا خصوصی، دائم یا موقت ملزم هستند که تمام کارکنان خود را تحت پوشش بیمه قرار دهند.
این الزام حتی برای مشاغل پاره‌وقت، پروژه‌ای یا با مدت محدود نیز برقرار است و عدم اجرای آن، باعث محرومیت کارگر از حقوق بیمه‌ای می‌شود و می‌تواند کارفرما را با پیامدهای حقوقی و مالی سنگینی مواجه کند.
مسئولیت کارفرما در قراردادهای فاقد بیمه
هرگاه کارفرما از بیمه‌کردن نیروی کار خودداری کند، مستقیما با مسئولیت‌های قانونی و مالی سنگینی روبه‌رو می‌شود. طبق مواد ۱۴۸ و ۱۸۳ قانون کار، این تخلف باعث می‌شود که کارفرما ملزم به پرداخت کامل حق بیمه معوقه شده و باید جریمه‌ای نقدی معادل دو تا ده‌برابر مبلغ بیمه پرداخت‌نشده را نیز متحمل شود.
علاوه بر این، ماده ۳۹ قانون تأمین اجتماعی تأکید دارد که ارسال نکردن لیست بیمه در موعد مقرر، خود موجب اعمال جرایم جداگانه و افزایشی می‌شود. این جرایم با گذشت زمان و تکرار تخلف تشدید شده و ممکن است به محرومیت از برخی معافیت‌ها یا برخورد قانونی گسترده‌تر منجر شود.
در نهایت، نادیده‌گرفتن وظیفه بیمه‌پردازی از سوی کارفرما، حقوق نیروی کار را تهدید می‌کند و ریسک حقوقی جدی برای کسب‌وکار او نیز به‌همراه خواهد داشت.
نکات تنظیم قرارداد کاری بدون بیمه
با وجود اینکه در برخی مشاغل، تنظیم قرارداد کاری بدون بیمه به‌عنوان راهکاری برای کاهش هزینه‌ها رایج شده است، اما این اقدام کاملا برخلاف مقررات قانون کار است و می‌تواند کارفرما را در معرض تعهدات سنگین و جریمه‌های حقوقی قرار دهد.
مشخصات کامل و مدت قرارداد
در هر نوع قرارداد کاری باید اطلاعات دقیق فرد شاغل مانند نام کامل، کد ملی، محل کار و مدت قرارداد به‌روشنی درج شود. این اطلاعات پایه‌ای، در صورت بروز اختلاف، در اثبات رابطه کاری نقش مهمی ایفا می‌کند.
شفاف‌سازی نوع و ساختار همکاری
نوع قرارداد باید به‌وضوح مشخص شود، مثلا آیا رابطه کاری از نوع استخدام موقت است یا پیمانکاری. همچنین، ذکر دقیق ساعت‌های کاری، روزهای حضور و شرح وظایف، پایه‌گذار شفافیت در روابط شغلی خواهد بود.
بیمه‌نشدن، توافقی غیرقانونی و فاقد اعتبار
هیچ توافقی مبنی بر چشم‌پوشی از بیمه یا رضایت کارگر برای عدم پوشش بیمه‌ای، از نظر حقوقی اعتبار ندارد. چنین بندی، حتی اگر در متن قرارداد باشد، از نظر مراجع قانون بی‌اعتبار محسوب شده و کارفرما همچنان مسئول شناخته می‌شود.
نمونه قرارداد کار موقت بدون بیمه
هرچند در فضای آنلاین نمونه‌هایی از قرارداد کاری بدون بیمه یافت می‌شود، اما استفاده از این نوع قرارداد به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، زیرا از منظر قانونی فاقد اعتبار بوده و خطرات متعددی را برای کارفرما و کارگر به همراه دارد.
ممکن است در نگاه اول چنین قراردادهایی برای نیروی کار به‌دلیل دریافت نقدی دستمزد یا انعطاف‌پذیری ظاهری جذاب به‌نظر برسند، اما در صورت بروز اختلاف، آسیب‌پذیری کارگر بسیار بالا خواهد بود.
از سوی دیگر، قانون به‌صراحت کارفرما را مسئول بیمه‌کردن کلیه کارکنان دانسته و تخلف از این الزام را با جریمه‌های شدید مواجه می‌کند. مطابق ماده ۱۸۳ قانون کار، کارفرما موظف است علاوه بر پرداخت تمام حق بیمه معوقه، جریمه‌ای معادل دو تا ده برابر آن را نیز به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت کند. همچنین بر اساس ماده ۳۹ قانون تأمین اجتماعی، تأخیر در ارسال لیست بیمه نیز مشمول جریمه جداگانه‌ای می‌شود.
در صورت شکایت کارگر، حتی بدون وجود قرارداد مکتوب، اگر رابطه کاری از طریق مستنداتی نظیر فیش حقوقی، پیام‌های اداری یا شهادت همکاران اثبات شود، کارفرما موظف به جبران تمامی خسارت‌های ناشی از بیمه‌نکردن خواهد بود. به همین دلیل، بی‌توجهی به الزامات بیمه‌ای می‌تواند هزینه‌های سنگین و پیچیدگی‌های حقوقی قابل توجهی را برای کارفرما به دنبال داشته باشد.
چگونه حقوق قانونی خود را پیگیری کنیم؟
در صورتی که کارگر تحت قرارداد کاری بدون بیمه مشغول به کار باشد، این حق را دارد که حتی بدون وجود قرارداد مکتوب، اقدام به ثبت شکایت رسمی در اداره کار یا سازمان تأمین اجتماعی کند. مدارکی مانند فیش‌های حقوقی، مکاتبات اداری، پیام‌های کاری یا حتی شهادت همکاران، برای اثبات رابطه کاری کفایت می‌کند و مورد استناد مراجع قانونی قرار می‌گیرد.
پس از اثبات وجود رابطه کاری، کارگر می‌تواند تمامی حقوق قانونی خود را مطالبه کند، از جمله پرداخت حق بیمه دوره اشتغال، دریافت مستمری مرتبط با دوره کارکرد و مطالبه جریمه‌هایی که قانون به‌دلیل تخلف کارفرما تعیین کرده است.
این مطالبات باید مستقیما از سوی کارفرما به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت شود. علاوه بر آن، در مواردی که بیمه‌نشدن منجر به محرومیت از خدمات درمانی یا بازنشستگی شده باشد، کارفرما مسئول جبران کامل خسارت‌های وارده نیز خواهد بود.
جمع‌بندی
انعقاد قرارداد کاری بدون بیمه اقدامی برخلاف قانون و پرریسک است که عواقب سنگینی را برای کارفرما به دنبال دارد، از جمله الزام به پرداخت کامل حق بیمه معوق، جریمه نقدی طبق مفاد مواد ۱۴۸ و ۱۸۳ قانون کار و مواجهه با شکایت رسمی و پیگرد حقوقی از سوی کارگر. این در حالی است که کارگر، حتی در صورت نداشتن قرارداد مکتوب، می‌تواند با ارائه مدارک و مستندات معتبر، از حقوق خود دفاع کرده و کلیه مطالبات بیمه‌ای را از مسیرهای قانونی پیگیری کند.
آگاهی از ضوابط قانونی، تسلط بر فرآیندهای تنظیم قرارداد و شناخت انواع قرارداد کاری، می‌تواند از بروز بسیاری از اختلافات جلوگیری کند و بستر روابط کاری سالم را فراهم آورد. برای اینکه از ابتدا در چارچوبی مطمئن و قانونی عمل کنید، بهره‌گیری از خدمات تخصصی در این حوزه ضروری است. پارسه پردازش نیک دانش در کنار شماست تا با ارائه مشاوره حرفه‌ای، تنظیم قراردادهای دقیق و اجرای صحیح تعهدات، از حقوق شغلی و مالی شما صیانت کند.
- سوالات متداول:
با توجه به رواج برخی قراردادهای کاری غیرقانونی و بیمه‌نشده، آشنایی با زوایای پنهان و کمتر مطرح‌شده این نوع همکاری‌ها برای هر نیروی کار یا کارفرما ضروری است.
- اگر کارگر شغل خود را ترک کند، آیا همچنان می‌تواند بابت بیمه شکایت کند؟
بله، ترک کار مانع از پیگیری حقوق قانونی کارگر نیست. او می‌تواند حتی پس از پایان همکاری نیز با ارائه مدارک رابطه کاری، مطالبه حق بیمه و جریمه کارفرما را مطرح کند.
- آیا بیمه نکردن کارگر موجب محدودیت در دریافت وام یا خدمات بانکی می‌شود؟
بله، نداشتن سابقه بیمه مانع دریافت سابقه کار رسمی می‌شود که در بسیاری از بانک‌ها برای ارائه تسهیلات یا بازنشستگی الزامی است. این امر می‌تواند در بلندمدت بر ثبات مالی کارگر اثر منفی بگذارد.
- در صورت فوت یا حادثه برای کارگر بدون بیمه، چه مسئولیتی متوجه کارفرماست؟
در چنین شرایطی، کارفرما مسئول تأمین کلیه خسارت‌های وارده، از جمله پرداخت دیه، غرامت و هزینه‌های درمانی خواهد بود، حتی اگر در قرارداد به‌طور صریح به عدم بیمه اشاره شده باشد.
- آیا قراردادهای استارتاپی هم مشمول الزام بیمه هستند؟
بله، نوع کسب‌وکار یا نوپا بودن آن تأثیری بر الزامات بیمه‌ای ندارد. هر کارفرما، صرف‌نظر از شکل یا ساختار کسب‌وکار، موظف به بیمه‌کردن نیروی انسانی شاغل است.
