آیا اخراج ناگهانی کارگر قانونی است؟
خیر، مگر در شرایط خاص. کارفرما موظفه دلایل موجهی برای اخراج داشته باشه، از جمله:
قصور جدی در انجام وظایف
تخلف انضباطی یا سوءرفتار مشخص
ترک کار غیرموجه و مستمر
چه روندی باید طی بشه؟
تذکر کتبی یا شفاهی (در بسیاری از موارد)
تشکیل کمیته انضباطی (در سازمان‌های متوسط و بزرگ)
ارجاع به هیأت تشخیص اداره کار اگر کارگر اعتراض کنه
اعتراض کارگر به اخراج ناگهانی روند مشخصی داره که توسط اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیگیری می‌شه. اینجا مرحله‌به‌مرحله توضیح می‌دم که چطور کارگر می‌تونه اقدام کنه:
۱. ثبت شکایت در اداره کار
کارگر باید:
شکایت خود را به صورت کتبی تنظیم کنه و
به اداره کار منطقه‌ای که محل کارش در اون قرار داره، مراجعه کنه.
همراه داشته باشه: کارت ملی، کپی قرارداد کار (اگه داره)، فیش حقوقی، نامه اخراج یا مدارک مربوط به پایان همکاری
۲. ارجاع پرونده به هیأت تشخیص
اداره کار پس از دریافت شکایت، پرونده رو به هیأت تشخیص ارجاع می‌ده که با حضور:
نماینده کارگر
نماینده کارفرما
نماینده دولت (اداره کار) جلسه‌ای تشکیل می‌شه.
۳. دفاع از حقوق
در جلسه رسیدگی، کارگر می‌تونه:
دلایل و مدارکش رو ارائه بده
توضیح بده که اخراج بدون دلیل یا بدون اخطار بوده
درخواست بازگشت به کار یا پرداخت خسارت کنه
۴. رأی هیأت تشخیص
هیأت پس از بررسی، رأی خودش رو صادر می‌کنه. معمولاً یکی از حالت‌هاست:
بازگشت به کار و پرداخت حقوق معوقه
پرداخت سنوات + خسارت اخراج غیرموجه
۵. اعتراض به رأی (در صورت نیاز)
اگه کارگر یا کارفرما به رأی اعتراض داشته باشن، می‌تونن تا ۱۵ روز بعد از ابلاغ، به هیأت حل اختلاف شکایت کنن.
مطابق ماده ۲۱ قانون کار ، اخراج تنها در مواردی مانند تخلفات جدی، کاهش نیرو به دلیل شرایط اقتصادی، یا پایان قرارداد موقت مجاز است. اگر کارفرما بدون دلیل موجه یا اسناد کافی شما را اخراج کند، حق اعتراض و پیگیری قانونی دارید.
اخراج کارگر توسط کارفرما چه شرایطی دارد؟
3 شرط مهم در ماده 27 قانون کار برای اخراج کارگر آمده است که به شرح زیر است:
- نقض قوانین و آیین نامه انضباط کار و عدم انجام وظایفی که بر عهده کارگر گذاشته شده است.
- دریافت تذکرات کتبی در رابطه با قصور در انجام وظایف توسط کارگر
- شورای اسلامی کار ( در واحدهای فاقد شورای اسلامی، انجمن صنفی جایگزین می شود) نظر مثبت خود را در رابطه با اخراج کارگر اعلام کند.
با توجه به شرایط بالا کارفرما فقط در زمانی که کارگر در انجام وظایف خود کوتاهی کرده و یا به قوانین آیین نامه انضباط کار بی توجه بوده باشد، حق اخراج کارگر را دارد. در شرایط کلی می توان گفت اگر هر کدام از طرفین قرارداد کار، مفاد درون قرارداد را رعایت نکنند، توسط اداره کار حقوقی برای طرف مقابلشان در نظر گرفته می شود.
اگر کارفرما مفاد قرارداد مانند بیمه، حقوق و … را رعایت نکند، کارگر می تواند نزد اداره کار از او شکایت کند. همچنین اگر کارگر به وظایفی که برایش تعیین شده عمل نکند و یا سعی بر نقض قوانین داشته باشد، کارفرما می تواند به صورت یک طرفه قرارداد کار را فسخ و او را اخراج نماید.
بسیاری از کارفرمایان در مواقع بروز مشکلات اقتصادی و یا بروز اختلافات با کارگران خود، ساده‌ترین و راحت‌ترین راه را در اخراج کارگر می‌بینند. در صورتی که این کار، مشکلات بسیار زیادی را برای آنان به وجود می‌آورد، بدون آن‌که پیش از آن به نتایج این امر فکر کرده باشند. پس در این موارد کارفرمایان باید در ابتدا نسبت به عواقب اخراج نیروی کار مطلع شده تا بتوانند تصمیم درستی بگیرند و ریسک اتفاقات بعد از آن را بپذیرند یا از راه درست برای انجام خواسته خود اقدام کنند. در ادامه این مقاله به قوانین اخراج کارگر براساس قانون کار می‌پردازیم.
اخراج در قانون کار
در قانون کار بدون دلیل یا با دلایل دلخواه نمی‌توان کارفرما یا کارگران را اخراج کرد و اگر چنین اتفاقی رخ دهد، کارفرما مشمول جرائم بسیاری میشود. کارفرمایان معمولا بدون دانش قبلی و تصمیم‌های ناگهانی برای خود مشکل ایجاد می‌کنند. در این مواقع معمولاً کارفرمایان سوال می‌کنند که قانون کار برای اخراج نیروی کار چه روندی در نظر گرفته است و چگونه می‌توانند برای اخراج نیروی کار اقدام کنند؟ قانون کار در این زمینه برای کارفرمایان حقوقی را در نظر گرفته است، اما شاید در برخی شرایط دیگر دست کارفرمایان باز نباشد. ما در ادامه مقاله قوانین اخراج کارگر توسط اداره را شرح می‌دهیم.
شرایط اخراج کارگر
اگر کارفرما قصد داشته باشد که نیروی کار خود را اخراج کند، چه شرایطی باید وجود داشته باشد که دست کارفرما باز باشد؟ در ادامه برایتان این موارد را بیان می‌کنیم.
۱. اخراج کارگر در صورت داشتن قرارداد
در حالتی که قرارداد اشخاص، بلند مدت باشد یا پایان نیافته باشد: در این موارد کارفرما نمیتواند به راحتی در خلال قرارداد با کارگر خود قطع همکاری کند،چراکه خود تاریخ پایان قرارداد را مشخص کرده و با کارگران قرارداد بسته است. در این شرایط باید کارفرما برای اخراج نیروی کار خود دارای دلیل محکم و منطقی باشد که از پیش مورد تایید اداره کار قرار گرفته باشند.
به عنوان مثال ممکن است کارگری در انجام وظایف خود قصور ورزد؛ در این شرایط کارفرما آن کارگر را اخراج میکند. معمولا در این مواقع اداره کار حکم اخراج نیروی کار را رد و کارفرما را ملزم به بازگشت به کار کارگر میکند. چراکه چندین مورد مهم توسط کارفرما در این شرایط رعایت نشده است. مثلاً اگر در شرایط فوق، کارفرما دارای آیین‌نامه انضباطی باشد و آن آیین‌نامه را به تایید اداره کار رسانده باشد، در زمان قصور کارگران خود میتواند به آن استناد کند. اما باز هم تاییدیه روی آیین‌نامه انضباطی به تنهایی کفایت نمی‌کند. به همین جهت باید کارفرما موارد دیگری را نیز رعایت کند.
مانند آن‌که در زمان‌های قصور یا اشتباه و خطای کارگران باید در مرتبه اول به صورت شفاهی به کارگر اخطار دهد و در مراحل بعدی باید اخطاریه کتبی صادر و پرونده پرسنلی وی درج شود. از این طریق زمانی که باز هم این اشتباهات تکرار شود، کارفرما میتواند وی را اخراج کند و به وسیله اقدامات قبلی انجام گرفته، حقانیت خود در تصمیم اتخاذ شده را به اداره کار اثبات کند.
۲. اخراج کارگر بدون قرارداد
در حالتی که قرارداد اشخاص، کوتاه مدت بوده یا پایان یافته باشد: در شرایطی که تاریخ قرارداد پرسنل پایان یابد، کارفرما هیچ الزامی برای ادامه همکاری با کارگران خود ندارد و میتواند با هر کدام از آن‌ها بدون هیچ نگرانی قطع همکاری کند. در این حالت اخراج نام درستی برای این اقدام نیست و فقط قطع همکاری از جانب کارفرما اتفاق افتاده است.
اخراج کارگر با توجه به نوع قرارداد
قوانین اخراج نیروی کار با توجه به نوع قرارداد وی متفاوت است. این تفاوت در نوع قرارداد موقت و دائمی است. هرکدام از این شرایط، قوانین خاص خود را دارد که در ادامه به بررسی این موارد خواهیم پرداخت.
۱. اخراج کارگر با قرارداد موقت
در این شرایط کارگر میتواند با اثبات آن‌که بدون دلیل اخراج شده است و یا آن‌که کارفرما موارد ذکر شده در خطوط بالا را رعایت نکرده باشد، بازگشت به کار گرفته و به کارگاه باز گردد و یا با دریافت حق سنوات خود به جای ۳۰ روز به میزان ۴۵ روز از بازگشت به کار انصراف دهد.
۲. اخراج کارگر با قراداد دائم
در این حالت کارگر پس از اخراج میتواند با طرح شکایت در اداره کار و شرکت در مراحل دادرسی اداره کار و هیئت‌های تشخیص، بازگشت به کار گرفته و کارفرما باید علاوه بر قبول بازگشت به کار کارگر، حقوق ایام بلاتکلیفی را هم به او پرداخت کند. با تمامی توضیحات فوق باید به این نتیجه رسیده باشید که یکی از عوامل مهم رهایی از جرائم و عواقب اخراج نیروی کار، داشتن آیین‌نامه انضباطی درست و مدون است که هر کارگاه و کارفرمایی به آن نیاز دارد.
نکته مهم
البته باید به این نکته توجه داشت که کارفرما حتی با وجود اخراج نیروی کار خود باید تمامی حقوق و مزایا وی اعم از حقوق معوق، سنوات پایان خدمت، عیدی و دیگر مزایای معوق همچون بازخرید ایام مرخصی او را جبران کند.
موارد موثر بر میزان اخراج کارگر
یکی از مهمترین عوامل در رشد میزان اخراج کارگران، عدم توجه کارفرمایان نسبت به اجرای صحیح و درست فرآیند جذب و استخدام در سازمان‌ها است. اگر کارفرمایان به فرآیند جذب و استخدام نیروی کار در سازمان‌ها توجه کنند و به درستی آن را پیش ببرند، اخراج کارگران و عواقب ناشی از آن کاهش می‌یابد و به دنبال آن کارفرمایان هم استرس کمتری را برای امور کسب‌وکار خود به دوش می‌کشند.
نکته مهم
انعقاد قرارداد به صورت بازه‌های نه چندان طولانی نیز باعث میشود عواقب اخراج نیروی کار برای کارفرمایان کاهش یافته و در اثر بروز اختلافات و مشکلات جدی راحت‌تر بتوانند نیروهای خود را جایگزین کنند.
جمع بندی
باید توجه داشت که در هر سازمانی با رعایت نکات هرچند درست و اصولی، باز هم ممکن است مشکلاتی بین هر کارگر و کارفرمایی اتفاق بیفتد؛ پس باید همه اصول در جذب و حفظ پرسنل را رعایت کنید. برای این موارد باید آگاهی کافی نسبت به قوانین و اصول را داشت تا بتوان از بروز این مشکلات پیشگیری کرد. همچنین از کنار این مشکلات به سادگی گذر نکرد و اطلاعات لازم را در اختیار افرادی که آگاهی لازم را ندارند، قرار داد.
اعتراض به اخراج غیرقانونی از کار
اخراج غیرقانونی از کار به مواردی گفته میشود که کارفرما بدون دلیل موجه، بدون رعایت تشریفات قانونی (مانند اخطار کتبی یا بررسی هیئت تشخیص) یا نقض مستقیم مواد قانون کار، قرارداد کار را فسخ کند.
مثال ها:
- اخراج به دلیل اعتراض به حقوق معوقه یا عضویت در سندیکای کارگری.
- اخراج بدون ارائه دلایل مستند (مانند کاهش عملکرد یا تخلفات).
- اخراج در دوران مرخصی استعلاجی، بارداری، یا خدمات نظام وظیفه.
درک حقوق خود بر اساس قانون کار
قوانین کار در اکثر کشورها از جمله ایران، حمایتهایی از کارمندان در برابر اخراج یا تعلیق غیرقانونی ارائه میدهند. مطابق ماده ۲۱ قانون کار ، اخراج تنها در مواردی مانند تخلفات جدی، کاهش نیرو به دلیل شرایط اقتصادی، یا پایان قرارداد موقت مجاز است. اگر کارفرما بدون دلیل موجه یا اسناد کافی شما را اخراج کند، حق اعتراض و پیگیری قانونی دارید.
مراحل اعتراض به اخراج غیرقانونی
- بررسی قرارداد کار: شرایط اخراج یا تعلیق را در قرارداد خود بررسی کنید.
- جمع آوری مدارک: نامه های اخطار، ایمیل ها، یا شواهدی از تبعیض یا نقض قانون را حفظ کنید.
- ارتباط با کارفرما: درخواست جلسه توضیحی برای درک دلیل تصمیم و ارائه دفاعیات خود داشته باشید.
مراجعه به مراجع قانونی
اگر گفتگو با کارفرما نتیجه بخش نبود، به هیئت تشخیص اختلاف کارگری مراجعه کنید. این نهاد با بررسی شواهد، در صورت اثبات بیاساس بودن اخراج، حکم به بازگشت به کار یا دریافت حقوق معوقه میدهد. در موارد تبعیض یا اخراج انتقامجویانه، طرح شکایت در دادگستری نیز امکانپذیر است.
نکته: پیش از شکایت رسمی، با ارسال اظهارنامه قانونی از طریق وکیل اداره کار به کارفرما، درخواست ابطال حکم اخراج یا پرداخت غرامت کنید.
لایحه اعتراض به اخراج از کار
لایحه یک سند رسمی است که توسط کارگر/کارمند اخراجشده جهت اعتراض به تصمیم کارفرما و درخواست تجدیدنظر یا ابطال حکم اخراج تنظیم میشود. هدف آن بیان دلایل حقوقی و واقعی برای اثبات غیرقانونی یا غیرمنصفانه بودن اخراج است.
نمونه لایحه اعتراض به اخراج از کار
هیئت تشخیص اختلاف کارگری استان قم
موضوع: اعتراض به اخراج غیرقانونی
شرح شکایت:
با سلام،
اینجانب [نام شما]، به استناد ماده ۲۱ قانون کار جمهوری اسلامی ایران و تبصرههای مرتبط، اعتراض خود را نسبت به اخراج غیرموجه و بدون رعایت تشریفات قانونی از محل کار [نام شرکت] در تاریخ [تاریخ اخراج] اعلام میدارم.
دلایل اعتراض:
۱. اخراج اینجانب بدون ارائه دلیل موجه یا مدرک قانونی صورت گرفته است.
۲. کارفرما پیش از اخراج، اخطار کتبی یا فرصت اصلاح رفتار را مطابق ماده ۲۲ قانون کار ارائه نکرده است.
۳. اخراج با تبعیض یا انتقامجویی (در صورت وجود شواهد مانند تبعیض در پرداخت حقوق، آزار کاری و …) همراه بوده است.
مستندات پیوست:
- تصویر قرارداد کار
- نامه اخراج صادره از سوی کارفرما
- شواهد مربوط به تبعیض یا تخلف کارفرما (اخطارهای پیشین، ایمیلها، شهود و …)
درخواستها:
۱. ابطال حکم اخراج و بازگشت به کار.
۲. پرداخت حقوق معوقه از تاریخ اخراج تا اجرای حکم.
۳. جبران خسارت معنوی و مالی ناشی از اخراج غیرقانونی.
با احترام،
امضا و نام کامل شاکی
پیشنهاد می گردد برای تنظیم لایحه اخراج از کار و مشاوره حقوقی اداره کار حتما با وکیل قانون کار یا مراجع کارگری برای افزایش اثربخشی تماس بگیرید.
شرایط اخراج کارگر پیمانی
یکی از سوالات متداول در خصوص اخراج کارگ این می باشد :
آیا می توان کارگر (کارمند) پیمانی را اخراج کرد؟
مطابق ماده ۲۵ قانون کار: در تنظیم قرارداد کار که برای مدت موقت یا برای انجام کار معین منعقد میشود، هیچیک از طرفین به تنهایی نمیتواند قرارداد را فسخ کند.
نکته: اگر شرط فسخ در قرارداد ذکر شده باشد، کارفرما تنها در چارچوب همان شرط میتواند اقدام کند.
موارد مجاز فسخ قرارداد پیمانی
کارفرما در شرایط زیر میتواند قرارداد کار پیمانی را پیش از پایان مدت فسخ کند:
- توافق دوطرفه با کارگر/کارمند (ماده ۲۱ قانون کار).
- وجود شرط فسخ در متن قرارداد (مثلاً پرداخت حقوق باقیمانده به جای کار).
- تخلفات کارگرمطابق ماده ۲۷ قانون کار (مانند اهمال در انجام وظایف، افشای اسرار شرکت، یا ارتکاب جرم در محیط کار).
- فورس ماژور(مانند تعطیلی دائمی کارگاه به دلیل حوادث غیرمترقبه).
آیا اخراج کارگر پیمانی ممکن است
- اگر قرارداد شرط فسخ نداشته باشد:
- کارفرما نمیتواند به صورت یکطرفه کارگر را اخراج کند، مگر در موارد تخلفات جدی (ماده ۲۷) یا توافق دوطرفه.
- اخراج بدون دلیل موجه،غیرقانونی است و کارگر میتواند به هیئت حل اختلاف کار شکایت کند.
- اگر قرارداد شرط فسخ داشته باشد:
- کارفرما تنها در چهارچوب همان شرط (مثلاً پرداخت غرامت) میتواند قرارداد را فسخ کند.
- عدم رعایت شرط فسخ، اقدام کارفرما راابطال پذیر میکند.
اخراج کارگر در دوران استعلاجی
بر اساس قانون کار جمهوری اسلامی ایران، اخراج کارگر در دوران استعلاجی (مرخصی بیماری) به طور کلی غیرقانونی محسوب میشود، مگر در موارد استثنایی که در قانون پیشبینی شده است. جزئیات این موضوع به شرح زیر است:
۱. ممنوعیت اخراج در دوران استعلاجی (ماده ۷۳ قانون کار)
مطابق ماده ۷۳ قانون کار:
«در دوران غیبت کارگر به دلیل بیماری ناشی از کار یا بیماری عمومی (طبق تأیید پزشک قانونی)، کارفرما حق فسخ قرارداد کار را ندارد.
- این ماده کارگر را در دوران استعلاجی (تا سقف مدت مشخصشده در قانون) از اخراج یکطرفه توسط کارفرما مصون میدارد.
- استثنا: اگر بیماری کارگر مزمن شود و بیش از ۶ ماه (برای بیماریهای عمومی) یا ۱۲ ماه (برای بیماریهای ناشی از کار) ادامه یابد، کارفرما میتواند با تأیید سازمان تأمین اجتماعی و هیئت پزشکی، قرارداد کار را فسخ کند.
۲. شرایط مجاز برای خاتمه قرارداد در دوران بیماری
کارفرما تنها در موارد زیر میتواند قرارداد کارگر بیمار را خاتمه دهد:
- اتمام مدت قرارداد پیمانی (اگر قرارداد کار، موقت یا برای انجام کار معین باشد).
- توافق دوطرفه بین کارگر و کارفرما.
- بیماری مزمن و طولانی مدت (فراتر از ۶ ماه یا ۱۲ ماه) با تأیید مراجع پزشکی قانونی.
- تخلفات شدید کارگر (مطابق ماده ۲۷ قانون کار) که ربطی به بیماری او نداشته باشد (مانند ارتکاب جرم یا افشای اسرار شرکت).
موارد خاص اخراج غیرقانونی
- اخراج در دوران آزمایشی : اگر کارفرما در دوران آزمایشی (۳ ماه) بدون دلیل موجه کارگر را اخراج کند، این اقدام غیرقانونی است.
- اخراج کارگران مشمول قانون کار: حتی کارگران قراردادی یا پاره وقت نیز از حمایت قانون کار برخوردارند.
- اخراج به دلیل شکایت از کارفرما: اگر کارگر به دلیل اعتراض به شرایط کار (مانند عدم پرداخت حقوق) اخراج شود، این اقدام نقض ماده ۱۴۲ قانون کار است.
توجه: مهلت طرح شکایت فقط ۳۰ روز پس از اخراج است!
اقدامات کارگر در صورت اخراج غیرقانونی
اگر کارفرما کارگر را در دوران استعلاجی و بدون رعایت شرایط فوق اخراج کند:
- کارگر میتواند به هیئت حل اختلاف کار شکایت کند.
- هیئت حل اختلاف، حکم اخراج را ابطال و کارفرما را ملزم به بازگرداندن کارگر به کار میکند.
- در صورت عدم امکان بازگشت به کار، کارگر حق دریافت غرامت (معادل ۲ ماه حقوق برای هر سال خدمت) و حقوق معوقه را دارد.
مشاوره حقوقی اخراج غیرقانونی از کار
در صورت اخراج غیرقانونی بررسی مدارک (قرارداد کار، حکم اخراج، فیشهای حقوقی) و استناد به مواد قانونی مانند ماده ۲۱ و ۲۲ قانون کار، به شما کمک میکند:
۱. شکایت به هیئت حل اختلاف کار را تنظیم کند.
۲. درخواست ابطال حکم اخراج یا دریافت غرامت مالی (تا ۲ ماه حقوق برای هر سال خدمت) را مطرح نماید.
۳. از حقوقی مانند بازگشت به کار، پرداخت معوقات و جبران خسارت معنوی دفاع کند.
هشدار: هرگونه سازش با کارفرما (مانند دریافت بخشی از حقوق) بدون مشورت حقوقی، ممکن است به ضرر شما تمام شود!
